Tafsir. Sura Al-A’raf 7: 27
27. O, synowie Adama! Nie pozwólcie dać się zwieść szatanowi, jak stało się to z waszymi rodzicami, których wypędził on z Raju, zdjął z nich ubrania, by pokazać im ich nagość. Naprawdę widzi was, on i jego plemię, z miejsca, gdzie wy go nie widzicie. Zaiste, stworzyliśmy szatanów jako przyjaciół tych, którzy nie wierzą.
Werset rozpoczyna się inwokacją do synów Adama, czyli do wszystkich praktycznie ludzi, co podkreśla powszechne zagrożenie ze strony Szatana – przecież nawet prorocy nie są wolni od jego podszeptów! Al-Maturidi podaję jednak alternatywną interpretację, gdzie adresatem są mieszkańcy Mekki, którzy okłamali Proroka (SAW), obiecując, że nie wygnają muzułmanów z miasta, a następnie złamali swoje słowo i zmusili Muhammada (SAW) do opuszczenia Mekki.
Allah stworzył Adama, by był Jego namiestnikiem na ziemi, ale zanim tam go wysłał, chciał przygotować go w Raju do jego ziemskiej roli, poddał go także testowi, jak złoto poddaje się próbie ognia, czy podoła swojemu zadaniu, które polegało na wypełnianiu tylko dwóch rodzajów poleceń: rób to, co Bóg polecił robić, i nie rób tego, czego Bóg zakazał.
Z doświadczenia Adama wypływa także lekcja dla nas – Szatan jest naszym największym i najniebezpieczniejszym wrogiem, zdołał on omamić Adama, jest zdolny także omamić nas; lecz my zostaliśmy ostrzeżeni i wiemy, jak się przed tym chronić.
Ponownie dodatkowe wyjaśnienie daje nam al-Maturidi – Szatan nakłonił Adama i Ewę, by podążyli za swoimi pragnieniami i żądzami, co doprowadziło ich do złamania Boskiego nakazu; werset ostrzega także nas, byśmy unikali wsłuchiwania się w swoje własne chęci i żądze, a wypełniali to, co zostało nam nakazane lub unikali tego, co zostało zakazane.
Wiemy, że Szatanowi udało się zwieść Adama – jak było to możliwe, jeśli prorocy są nieomylni i bezgrzeszni? Otóż Allah powierzył Adamowi prorokowanie dopiero po tym, jak otrząsnął się on z błędu, zrozumiawszy swoją winę, prosił Boga o przebaczenie – wówczas też stał się nieomylny jako prorok.
Dla wielu może być zaskakujące zawstydzenie Adama i Ewy poprzez zdjęcie z nich ubrań – jednak w zgodnej opinii uczonych, prarodzice w jakiś sposób mieli osłoniętą swoją nagość, czy to przy pomocy rzeczywistych ubrań, przygotowanych dla nich zgodnie z wolą Boga (takie jest zdanie Fakhruddina ar-Razi, który uważa, że tylko do tego rodzaju przykrycia może odnosić się słowo ينزع), czy też przykrywała ich światło (Ibn Munabbih), czy było to zawierzenie i wiara (Ibn Abi Shaybah), albo też pewnego rodzaju kostne płytki. Jakby nie wyglądało ich przykrycie, zostali go pozbawieni w wyniku nieposłuszeństwa, a Szatan osobiście nie ściągał z nich ubrania, lecz jego podstęp był bezpośrednią przyczyną, że ujrzeli swoją nagość. Werset także jasno ukazuje, co było celem działania Szatana – nie wypędzenie Adama i Ewy z Raju, bowiem i tak ich przeznaczeniem była ziemia, wszak Allah jeszcze przed stworzeniem Adama powiedział do aniołów, że stworzy swojego namiestnika na ziemi; nie pozbawienie ich ubrań, ale zawstydzenie i poniżenie. Szatan od początku czuł się lepszy od Adama i chciał w dobitny sposób to udowodnić.
Ibn Abbas podkreśla, że Adam i Ewa nie byli zawstydzeni własną nagością, najpierw bowiem Adam zobaczył nagą Ewę, a Ewa nagiego Adama, i to było spowodowało poczucie wstydu i zażenowanie.
Kolejną nauką płynącą z tego wersetu jest informacja, że przykrycie nagości jest czymś naturalnym i obowiązywało nawet w Raju – była to jasna wskazówka, że obyczaj Kurejszytów, by okrążać Kaabę nago, jak donosił o tym al-Buchari, pochodził od Szatana i nie miał nic wspólnego ani z nakazem Boga, ani też z prawem naturalnym.
Uczeni różnią się w opiniach, do kogo odnosi się określenie „plemię”. W tafsirze dwóch Jalal al-Dinów mówi się po prostu o armii Szatana. Część teologów uważa, że mowa jest o szatańskich potomkach – ludziach, którzy służą Szatanowi, lecz w wersecie mowa jest o tym, że obserwują oni ludzi z miejsca, gdzie nie są widziani przez nikogo, a to jest możliwe tylko dla duchów, stąd należy uznać, że szatańskie plemię to służące Szatanowi dżinny – jak wiadomo, są stworzone z bezdymnego ognia, czyli są niewidzialne dla ludzkiego oka. Ponieważ dżinny mogą nas obserwować bez naszej wiedzy, należy się wystrzegać nagości nawet wtedy, gdy myślimy, że jesteśmy sami, wolni od ludzkich spojrzeń; a gdy musimy już odkryć swoje prywatne miejsca, np. w toalecie, należy osłonić się od niewidzialnego wroga krótką modlitwą – wystarczy zwykłe Bismillah.
Anioły i dżinny są ukryte przed naszym wzrokiem; jedna z teorii głosi, że Bóg stworzył anioły i dżinny, dając im możliwość widzenia ludzi, ludziom zaś takiej umiejętności nie dał. Z pewnością także dżinny mają lepszy wzrok niż ludzie, ponieważ mogą się widzieć nawzajem. Inne wyjaśnienie, w zasadzie tożsame, podkreśla fakt, że ludzie nie widzą aniołów i dżinnów, ponieważ ciała tych istot są przeźroczyste, anioły stworzone są ze światła, dżinny z ognia; także Szatan jest stworzony z ognia, był przecież dżinnem (istnieje cała literatura odnośnie do kwestii, czy Szatan był aniołem, czy dżinnem, należy chyba jednak uznać, że jako anioł nie miałby zdolności do sprzeciwienia się woli Boga, co oznacza, że był dżinnem), zanim zbuntował się przeciwko rozkazowi Allaha. Z hadisów wiemy, że zarówno anioły, jak i złe duchy, w tym Szatan, mogą przybierać materialną postać – Dżibril w ludzkiej postaci przybył nawet i zasiadł z Muhammadem (SAW) i Jego towarzyszami, nauczając o Islamie, a z innego hadisu wiemy, że zły duch ukazał się Prorokowi i próbował przerwać Jego modlitwę. Niektórzy uczeni twierdzą, że złe duchy mogą się ukazywać tylko prorokom i tym, których sobie Allah upodobał, nigdy jednak w swojej prawdziwej postaci. Inni uważają, że Szatan może przybierać różne postacie, ludzi, zwierząt i nawet przedmiotów, ale nigdy na długi okres i zawsze ma jakiś niedostatek, jakiś uszczerbek – na przykład, wg ash-Sha’rawi, ukazując się pod postacią ludzką, będzie miał kozią jedną nogę.
Dla nas najważniejsze jest ostrzeżenie – zagrożenie ze strony Szatana jest jak najbardziej realne i wciąż obecne, nie zaniechał on ciągłych podszeptów i kuszeń, co więcej – nieprzerwanie nas obserwuje, on i jego plemię, a my go widzieć nie możemy.
Zakończenie wersetu jest odrębnym zdaniem, bez bezpośredniego związku z poprzednią wypowiedzią, i służy jako kolejne ostrzeżenie dla wiernych, by nie wchodzili w szeregi popleczników Szatana. Al-Maturidi dokonuje dogłębnej analizy, w jaki sposób należy rozumieć słowo جعلنا, które tutaj oddaliśmy jako „stworzyliśmy” – czy jako bezpośrednie stworzenie w stanie przyjaźni z szatanami, czy stworzenie przesłanek, które uwarunkowały tych ludzi do przyjaźni z szatanami, czy też po prostu informację, że niewierzący są przyjaciółmi szatanów; dochodzi do wniosku, że był to akt bezpośredniego stworzenia. W wersie w surze Mariam 19:83 mamy jasną wskazówkę, że więź szatanów i ich przyjaciół jest wzajemna, bowiem złe duchy zostały zesłany na niewiernych.
Tłumaczenie: Kudajbergen
