Tafsir. Sura Muhammad 47:16

16. Spośród nich są tacy, kto Cię wysłuchuje tak długo, aż od Ciebie nie wyjdzie, i mówi do tych, kto otrzymał wiedzę: Co on właśnie powiedział? To są ci, których serca Allah opieczętował i kto podąża za swoimi żądzami.

W wersecie mówi się „Spośród nich” – kim są ci „oni”? Być może, oni to wszyscy ludzie; być może, mieszkańcy Mekki, o nich bowiem mowa w poprzedzającym wersecie. Być może to skazani na wieczność w Ogniu, o których mówi się w kolejnym wersecie. At-Tahir ibn Ashur i Sayyid Qutb w ogóle uważają, że „spośród nich” odnosi się do wszystkich niewiernych, bowiem hipokryci (a dalsza część jasno wskazuje, że mowa jest właśnie o nich) są także poganami, tylko niejawnymi, nie spełniają bowiem warunków, by być prawdziwymi muzułmanami.

Mowa o ludziach, którzy słuchają mowy Mohammada (SAW) w czasie piątkowej modlitwy, a gdy wyjdą z meczetu, z lekceważeniem pytają się, co znowu takiego niezwykłego, nowego powiedział Mohammed (SAW). Nie są to poganie (chociaż w tafsirze al-Jalalayn za takich się ich uważa), nie brali oni bowiem udziału w spotkaniach, na których przemawiał Prorok, lecz hipokryci, o których Księga wielokrotnie mówi. Zło, które od nich pochodzi, jest o wiele bardziej niebezpieczne dla muzułmanów, jest bowiem ukryte – wiadomo, że poganie są jawnymi wrogami islamu i należy się ich wystrzegać, ale hipokryci zdają się prawowiernymi muzułmanami, w ich sercach czai się jednak niewiara. Naturalnie, hipokryci pojawili się w Ummie dopiero w Medinie, gdy muzułmanie stali się silni i wpływowi – któż chciałby udawać w Mekce, że jest muzułmaninem, nie będąc nim, gdy Umma była nieliczna, jej przyszłość zdawała się niepewna, a miejscowi mieszkańcy prześladowali wyznających islam?

W wersecie użyto słowa يستمع – słucha uważnie, wsłuchuje się, zamiast zwyczajnego يسمع – słucha, bowiem hipokryci, w obawie, by ich prawdziwe myśli i uczucia nie wyszły na jaw, wsłuchiwali się w słowa Proroka ze zdwojoną uwagą, wprost zdając się spijać słowa z Jego ust.

Kwestie związane z nałożoną przez Allaha pieczęcią na serca hipokrytów zostały omówione szczegółowo w komentarzu do al-Baqara 2:7 – dotyczy to w równym stopniu tych, którym pieczęć uniemożliwia porzucenie religii pogańskiej, jak i wyrzeczenie się dwulicowości. Tafsir dwóch Jalalów stoi jednak na stanowisku, że pieczęć oznacza niewiarę, a podążanie za swoimi żądzami – hipokryzję.

Gdy hipokryci odejdą od Proroka, wyśmiewają Jego słowa, nie używają zwrotu „Co powiedział Prorok (SAW)”, jak przystało każdemu muzułmaninowi, lecz pytają się po prostu ”Co on powiedział?”. Zwracają się do tych, którzy posiedli wiedzę – znamy przynajmniej kilka takich osób: Ibn Abbas, Abu Darda i Ibn Mas’ud, którzy przekazali nam informację o okolicznościach objawienia tego wersetu. At-Tahir ibn Ashur, a wcześniej Muqatil ibn Suleyman, przekazują nam niektóre imiona hipokrytów, znanych z takiego zachowania: Abdallah ibn Ubbay, zwany Ibn Salul (jego własny syn chciał go zabić za to, że nakłaniał innych do wygnania Proroka z Mediny), Rifa’a ben at-Thabut (z pozoru nawrócony na islam żyd, którego niegodne zachowanie, kalumnie, pogróżki i kpiny były powodem zesłania wersetów 2:189, 4:37, 4:44, 5:57, 5:61), al-Harith ben Amru, Zeyd ben al-Sult oraz Malik ben ad-Duhshum (który później stał się wiernym towarzyszem Proroka i szczerze żałował za swoje wcześniejsze grzechy). Ponieważ wśród hipokrytów wymieniany jest przez Ibn Abbasa Malik ben ad-Duhshum, który stał się później prawowiernym muzułmaninem i brał udział np. w podpaleniu Meczetu Niezgody po wyprawie na Tabuk, należy uznać, że werset został zesłany w Medynie, niedługo po hidżrze.

W ajacie użyta została konstrukcja حتى إذا „aż”, zamiast standardowej و إذا „dopóki”, co wraz ze słowem يستمع stwarza początkowo wrażenie pozytywnego zaangażowania i dokładnego wysłuchania, do takiego stopnia, że po wyjściu ci słuchacze wychodzą i rozpytują się; dopiero z formy, w jakiej zadają pytanie, rozumiemy, że nie jest to prośba pilnego ucznia, który chce lepiej zapamiętać to, co dopiero co usłyszał, ale ironia i kpina pod adresem nauczającego. Potwierdza to druga część wersetu.

W odniesieniu do słowa آنفا istnieje prawie pełna zgoda, że należy je czytać zgodnie z waslą nad alefem i kasrą przy nun; al-Bazzi, jeden z najwybitniejszych znawców sposobów recytacji Koranu, stał jednak na stanowisku, że należy czytać to słowo z fathą nad początkową hamzą oraz sukunem nad nun. Wówczas nie byłby to okolicznik czasu, lecz okolicznik sposobu, ukazujący na pełen pogardy stosunek hipokrytów do objawienia. Jest to jednak odosobniona opinia.

Al-Maturidi przekazał opinię, że ten werset został zesłany jako ostrzeżenie dla Mohammada (SAW), by był świadom motywów działania niektórych spośród muzułmanów, a jednocześnie jako potwierdzenie Jego nadprzyrodzonej wiedzy – nie mógł dowiedzieć się bowiem, co kryło się w duszach hipokrytów, ani co szeptali po modlitwie piątkowej, jak tylko z Objawienia.

Tłumaczenie: Kudajbergen