Tafsir. Sura al-A’raf 7:12

12. (Allah) powiedział: Co przeszkodziło ci, że nie pokłoniłeś się, gdy ci rozkazałem? Powiedział: Jestem lepszy od niego, stworzyłeś mnie z ognia, a jego z gliny.

W Koranie są dwa podobne wersy, gdy Allah pyta się Szatana o przyczynę, dlaczego się nie pokłonił Adamowi. W tym wersecie obecna jest partykuła „nie” – „قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ”; w analogicznym wersecie z sury Sad 38:75 podobne znaczenie jest oddane bez partykuły przeczącej: قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ. Część uczonych (np. obaj Jalalowie, al-Kisa’i, al.-Maturidi) uważa, że partykuła لا nie oznacza przeczenia, lecz ma tutaj znaczenie wzmacniające, ale nie zgadza się z tym np. ash-Sha’rawi, który traktował tę przeszkodę, o którą w surze Sad pytał Allah, jako pewien czynnik zewnętrzny, zaś w surze al-A’raf, z partykułą przeczącą, czasownik منع został użyty w znaczeniu bliższym إمتنع „powstrzymywać się, zakazywać sobie”, gdzie przeszkoda, negatywny stosunek do Boskiego rozkazu, pochodzi od samego podmiotu działania. Al-Sakaki stał na stanowisku, że partykuła jest tutaj przenośnią, wraz ze słowem منع, które oznacza „zakazywać”, czyli de facto zalecać coś przeciwnego.

Szatan uważa, że jego nieposłuszeństwo wobec Allaha było uzasadnione, ponieważ niewłaściwe jest, by ktoś lepszy, zajmujący wyższą pozycję, kłaniał się komuś niższemu, zajmującemu niższą pozycję. Popełnił więc dwa błędy – odmówił wykonania rozkazu Allaha oraz bezpodstawnie uważał, że ogień jest lepszy, niż glina. Polecenie, jakie Allah wydał aniołom, odnosiło się także do Szatana, który aniołem nie był, był dżinem. Został stworzony przez Boga z bezdymnego ognia, nie z czystego światła jak aniołowie, a bezdymny ogień, jak twierdzą mutazelici i niektórzy inni teologowie, jest światłem pomieszanym w pewnym stopniu z materią. Jeżeli więc Szatan tak gardził materią, to za przykładem aniołów stworzonych z czystego światła powinien wypełnić polecenie Allaha, tym bardziej, że częściowo dzielił z człowiekiem materialne pochodzenie.

Uczeni zgadzają się, że podstawową nauką płynącą z tego wersetu jest zakaz samowolnego wyciągania wniosków odnośnie do religii na podstawie własnego, nieuzasadnionego sądu. Ten drugi błąd Szatana jest pierwszym przypadkiem nieuzasadnionego kijasu – rozumowania na podstawie analogii. W Islamie kijas jest dopuszczalny wyłącznie na podstawie Koranu, sunny lub powszechnej opinii uczonych, Szatan sam dokonał jednak analogii, uznając, że ogień jest lepszy od gliny i wywodząc z tego wniosek, że ktoś stworzony z ognia jest lepszy od kogoś stworzonego z gliny i na tej podstawie uznając, że ma prawo nie wykonać polecenia Allaha; porównał religię (czyli nakaz Allaha) z własnym sądem – i mylił się. Wg al-Darimi, był to przejaw hipokryzji właściwej heretykom, która jest najpowszechniejszym rodzajem hipokryzji.

Tłumaczenie: Kudajbergen