Al-fikh czyli zbiór regulacji prawa muzułmańskiego
Al-fikh to zbiór regulacji prawa muzułmańskiego, których przestrzeganie jest obowiązkiem każdego muzułmanina w życiu powszednim. Regulacje te dotyczą zarówno jednostki, jak i grupy. Obejmują one:
- Rytuały (al-ibadat) – regulacje prawne związane z modlitwą, postem, pielgrzymką i jałmużną; które są tematem tej książki;
- Sprawy cywilne (al-ahwal asz-szachsijja) – regulacje prawne związane z rodziną od jej powstania do rozwiązania;
- Zobowiązania (al-muamalat) – regulacje prawne związane z kontaktami między ludżmi tj. Umowy, gwarancje, itd.;
- Prawo państwowe (al-ahkam as-sulatnijja) – regulacje prawne, które określają stosunki pomiędzy władzą, a społeczeństwem;
- Prawo międzynarodowe (ahkam as-silm wa al-harb) – normujące stosunki pastwa muzułmańskiego z innymi państwami i społecznościami.
To, że fikh obejmuje te regulacje oraz inne nie wspomniane tutaj, podkreśla że islam to sposób życia oraz religia i państwo.
Źródła regulacji prawa muzułmańskiego
Muzułmanie zgodni są co do tego, że podstawowym źródłem, dla każdego muzułmanina, przy poznaniu praw i obowiązków jest Koran i tradycja Wysłannika. Muzułmanie poróżnili się jedynie do innych źródeł: zgodna opinia uczonych (al-idżma), wnioskowanie analogiczne (al-kijas), jurydyczna preferencja (al-istihsan), zachowanie ogólnego pożytku, a nieodnotowanego w źródłach podstawowych (al-maslaha al-mursala) i zwyczaj (al-urf). W rzeczywistości źródła, co do których zdania są podzielone, również nawiązują do Koranu i tradycji Wysłannika. Dlatego też możemy powiedzieć: „ że Koran i tradycja Wysłannika są źródłami dla każdego muzułmanina chcącego poznać prawa islamu…”. Nie oznacza to jednak, że nie uznajemy pozostałych źródeł prawa muzułmańskiego, lecz znaczy, że podporządkujemy je wszystkie Koranowi i tradycji Wysłannika.
Rodzaje regulacji prawa muzułmańskiego
Istnieją dwa rodzaje regulacji prawa muzułmańskiego:
1.Regulacje definitywne i nieodwołalne (kati) – jest to zbiór regulacji prawnych, na które wskazują Koran lub tradycja Proroka w sposób definitywny.
Przykładowo:
a)obowiązek wykonywania modlitwy (as-salat), na podstawie słów Allaha: „…wykonujcie modlitwę…”;
b)obowiązek poszczenia (as-sijam) na podstawie słów Allaha „…gdy tylko ujrzycie księżyc rozpoczynajcie post…”
c)obowiązek dawania jałmużny (az-zakat) na podstawie słów Allaha: „…i dawajcie jałmużnę…”
d)obowiązek pielgrzymki (al-hadżdż): „obowiązkiem każdego, kto tylko może jest pielgrzymka do Domu Allaha”
e)zakaz lichwy (ar-riba): „…Zostawcie to, co zostało z lichwy…”
f)zakaz cudzołóstwa (az-zina): „…unikajcie cudzołóstwa…”
g)zakaz spożywania alkoholu: „…unikajcie go, być może osiągniecie sukces…”
h)uwzględnienie intencji przy każdym czynie, wg słów Proroka: „Każdy czyn związany jest z intencją…”.
Co do definitywnych regulacji prawa muzułmańskiego nie znajdziemy poróżnienia wśród muzułmanów: naukowców, szkół prawnych czy zwykłych ludzi, ponieważ każdy z konieczności wie, że tak stanowi religia islamu. Te regulacje są nieliczne w porównaniu z regulacjami spekulatywnymi.
- Regulacje spekulatywne (zanni), które obejmują;
a)zbiór regulacji, na które Koran i poprawna tradycja wskazują w sposób spekulatywny
b)zbiór regulacji, które wysnuli uczeni w fikhu z pozostałych źródeł metodą idżtihadu
Przykłady regulacji spekulatywnych pierwszego rodzaju:
Kwestia: wielkości obszaru głowy, którą obowiązkowo trzeba potrzeć wilgotnymi dłońmi podczas ablucji rytualnej. Wg szkoły imama Malika i Ahmada należy potrzeć całą głowę, a wg szkoły imama Abu Hanify i Szafiego wystarczy potrzeć tylko część. Rozbieżności wynikają stąd, że w języku arabskim przyimek „bi” w zwrocie „wa-msahu bi-ruusikum”, oznaczającym w języku polskim „potrzyjcie po głowach”, można rozumieć na wiele sposobów i nie posiada on znaczenia definitywnego.
Kwestia: jaka odległość w podróży uprawnia do przerwania postu osobie poszczącej albo upoważnia do skrócenia modlitwy. Wg szkół malikickiej, szafickiej i hanbalickiej określa się odległość na 4 baridy (tj. Około 90 km) na podstawie hadisu, który relacjonował al-Buchari: „Ibn Umar i Ibn Abbas skracali modlitwę i przerywali post, gdy przemierzyli 4 baridy”. Wg hanafitów odległością tą jest trzydniowa podróż (tj. Między 82-82 km) na podstawie hadisu, który relacjonował al-Buchari: „Nie jest dozwolone kobiecie, która wierzy w Allaha i Dzień Ostatni, by podróżowała trzy dni bez mahram”. Jasne jest, że dowodzenie tymi dwoma hadisami nie jest kategoryczne.
Przykłady regulacji spekulatywnych drugiego rodzaju:
Przypadek kobiety, której mąż zaginął, i nie wiadomo czy żyje lub zmarł; na podstawie idżtihadu sędzia hanaficki i szaficki orzeka, że żona ma czekać, aż umrą w miejscu jej zamieszkania wszyscy rówieśnicy męża, bo jest wielce prawdopodobne, że i jej mąż zmarł także. Dopiero wtedy sędzia muzułmański orzeka o unieważnieniu związku małżeńskiego, zezwalając jej na ponowne wyjście za mąż. Argumentacja takiego rozstrzygnięcia jest następująca. Mąż przed zaginięciem był żywy, dlatego należy uważać, że żyje nadal, aż ustali się jego zgon. Jest to dowód spekulatywny przedstawiony na podstawie idżtihadu. Natomiast idżtihadu sędziego malikickiego jest taki, że orzeka o unieważnieniu związku małżeńskiego w oparciu o prośbę żony po upływie czterech lat od zaginięcia męża w czasie pokoju lub jednego roku w czasie wojny. Argumentuje, iż tym uwzględnia się dobro i interes kobiety w celu uchronienia jej przed złem jakie może ją spotkać w związku z pozostawieniem w sytuacji ni to mężatki, ni to wdowy. Jest to także dowód spekulatywny wysnuty na podstawie idżtihadu.
Fragment książki „Prosty wykład głównych praktyk religijnych islamu”, Fajsal Mawlawi