Sposoby Proroka na poprawianie ludzkich błędów
Autor: Szejch Muhammad Salih al-Munajjid
Tytuł oryginału: ءﺎﻄﺧﻷا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﺔﻳﻮﺒﻨﻟا ﺐﻴﻟﺎﺳﻷا
Źródło: www.islam-qa.com Przekład: Iman (cati_pl@yahoo.com)
WSTĘP
W Imię Allaha, Najbardziej Miłosiernego, Najlitościwszego. Wszelka chwała Allahowi, Panu Światów, Władcy Dnia Sądu, Bogu pierwszych i ostatnich, Podtrzymującemu niebiosa i ziemię; i pokój i błogosławieństwa niech będą z Jego prawowiernym Prorokiem, nauczycielem ludzkości, wysłanym jako miłosierdzie dla światów.
Nauczanie ludzi jest jednym z najlepszych czynów, którego korzyści obejmują innych. Taki jest udział nawołujących i nauczycieli w spuściźnie Proroków i Wysłanników. „Allah i anioły, a nawet mrówka w mrowisku i wieloryb w morzu, będą modlić się za tego, kto naucza ludzi dróg dobra”.1 Istnieją różne rodzaje i sposoby nauczania, wykorzystujące różne środki i metody, a jednym z nich jest poprawianie błędów. Poprawianie błędów jest częścią wychowania; są one jak nierozłączne bliźnięta.
Radzenie sobie z błędami oraz poprawianie ich s ą również częścią szczerości w religii (nasiha), stanowiącej obowiązek wszystkich muzułmanów. Jej związek z ideą nakazywania dobra i zakazywania zła, które również należą do obowiązków, jest oczywisty (lecz należy tutaj zwrócić uwagę, że zakres błędów jest szerszy niż zakres zła (munkar), więc błąd może być złem jako takim lub nie).
Poprawianie błędów stanowiło również część Objawienia i metodologii Koranu. Koran dostarczył nakazów i zakazów, aprobat, potępień i poprawy błędów – nawet tych ze strony Proroka . Zawiera zatem upomnienia oraz wskazane błędy, na przykład (interpretacja znaczenia):
{(Prorok) zmarszczył brwi i się odwrócił, gdyż przyszedł do niego niewidomy. I skąd możesz wiedzieć, być może on się oczyści i otrzyma napomnienie, a to napomnienie przyniesie mu korzyść. Kiedy chodzi o tego, kto czuje się niezależny (samowystarczalny), jemu poświęcasz uwagę. Jakie ma to znaczenie dla ciebie,, jeśli on się nie oczyszcza? Lecz temu, który przychodzi do ciebie biegnąc, przepełniony bojaźnią, nie zwracasz na niego uwagi.} [Koran, 80:1‐10]
{I (wspomnij Muhammadzie) jak powiedziałeś do tego, którego Allah obdarzył Swą łaską (Zajda bin Haris) i któremu ty okazałeś dobroć: „Zatrzymaj dla siebie twą żonę i bój się Allaha”. I skryłeś w sobie to, co ujawni(ł) Allah, w obawie przed ludźmi, podczas gdy Allah bardziej zasługuje na to, by się Go obawiać.} [Koran, 33:37]
{Nie do ciebie (Muhammadzie) należy decyzja; czy On zwróci się ku nim w łasce, czy ich ukarze; zaprawdę oni są az‐zalimun (politeistami, złoczyńcami)} [Koran, 3:128]
Koran został również objawiony, by poprawić błędy niektórych Towarzyszy w pewnych sytuacjach. Kiedy Hatib ibn Abi Balta popełnił błąd, pisząc do niewiernych spośród Kurajszytów i informując ich o kierunku, w którym udawał się Prorok w kampanii wojennej przeciwko nim, Allah objawił słowa (interpretacja znaczenia):
{O wy, którzy wierzycie! Nie bierzcie sobie za przyjaciela Moich wrogów i waszych wrogów, okazując im przyjaźń, kiedy oni nie wierzą w prawdę, która przyszła do was. Wygnali Wysłannika i was samych (z waszej ziemi rodzinnej), gdyż wierzycie w Allaha, waszego Pana. Skoro wyszliście, by walczyć na Mojej Drodze i szukać Mego zadowolenia (to nie bierzcie ich za waszych przyjaciół). Okazujecie im skrycie przyjaźń, podczas gdy Ja jestem Wszechświadom tego, co ukrywacie i co ujawniacie. I ten spośród was (muzułmanów), kto tak czyni, zbłądził z Drogi Prostej.} [Koran, 60:1]
Odnośnie błędu, jaki popełnili łucznicy w bitwie Uhud, opuszczając swe stanowiska, na których Prorok kazał im pozostać, Allah objawił słowa (interpretacja znaczenia):
{…aż upadliście na duchu i zaczęliście się sprzeczać i podnieśliście bunt po tym, jak On pokazał wam to, co kochacie (łupy). Pośród was są tacy, którzy pragną tego świata i pośród was są tacy, którzy pragną Życia Przyszłego.} [Koran, 3:152]
Kiedy Prorok postanowił oddalić się od swoich żon w celu przywołania ich do porządku, a ludzie rozpowszechnili pogłoskę, że rozwiódł się z nimi, Allah objawił (interpretacja znaczenia):
{A kiedy dochodzi do nich jakaś sprawa (wieść) uspokajająca lub budząca obawy, oni ją rozpowszechniają. A gdyby przedstawili ją Wysłannikowi lub tym spośród nich, którzy mają władzę, wówczas poznaliby ją ci, którzy potrafią zbadać ją do głębi.} [Koran, 4:83]
Kiedy pewni muzułmanie nie podjęli emigracji z Mekki do Medyny bez żadnej uzasadnionej przyczyny, Allah objawił (interpretacja znaczenia):
{Zaprawdę, kiedy aniołowie zabierają dusze tych, którzy sami wyrządzili sobie niesprawiedliwość, mówią: „W jakim stanie byliście?”. Oni powiedzą: „Byliśmy uciśnionymi na ziemi”. One (anioły) mówią: „Czyż ziemia Allaha nie była dość rozległa, żebyście mogli na niej wywędrować?”.} [Koran, 4:97]
Kiedy pewni Towarzysze dali wiarę i zaczęli powtarzać pogłoski hipokrytów oskarżające Aiszę o coś, czemu była niewinna, Allah objawił werset odnośnie tego kłamstwa (interpretacja znaczenia):
{A gdyby nie łaska Allaha nad wami i Jego miłosierdzie w tym świecie i Życiu Przyszłym, to dotknęłaby was kara bolesna za to, o czym powiadomiliście. Kiedy braliście na języki i mówiliście waszymi ustami coś, o czym nie posiadacie wiedzy i sądzicie, że to drobnostka, kiedy dla Allaha to rzecz ogromna.} [Koran, 24:14‐15]
Następnie Allah powiedział (interpretacja znaczenia):
{Dlaczego, kiedy to usłyszeliście, nie powiedzieliście: „Nie powinniśmy o tym mówić. Tobie niech będzie chwała (Allahu), to jest wielkie oszczerstwo”. Allah przestrzega was, abyście nigdy nie powrócili do czegoś podobnego, jeśli jesteście wierzący.} [Koran, 24:16‐17]
Kiedy pewni Towarzysze pokłócili się w obecności Proroka i podnieśli głosy, Allah objawił (interpretacja znaczenia):
{O wy, którzy wierzycie! Nie wysuwajcie się naprzód przed Allaha i Jego Wysłannika i bójcie się Allaha. Zaprawdę, Allah jest Wszechsłyszący, Wszechwiedzący. O wy, którzy wierzycie! Nie podnoście waszych głosów ponad głos Proroka ani nie zwracajcie się do niego głosem podniesionym, jak to czynicie między sobą, aby nie stały się daremne wasze uczynki, kiedy nie jesteście świadomi.} [Koran, 49:1‐2]
Kiedy karawana przybyła w czasie piątkowego kazania, a grupa ludzi opuściła kazanie i rozeszła się, by włączyć się do handlu, Allah objawił słowa (interpretacja znaczenia):
{Lecz kiedy widzą jakiś handel lub zabawę, to śpieszą ku nim i pozostawiają ciebie (Muhammadzie) stojącego. Powiedz: „To, co posiada Allah, lepsze jest niż jakakolwiek zabawa czy handel. I Allah jest najlepszym z zaopatrujących”.} [Koran, 62:11]
Wiele innych przykładów również wskazuje na znaczenie korygowania błędów i nieprzemilczania ich. Prorok , w postępowaniu zgodnie z zasad ą potępiania zła i poprawiania błędów, został poprowadzony przez Światło jego Pana, nie idąc na żadne ustępstwa. Z pewnych przekazów uczeni (oby Allah się nad nimi zmiłował) wyprowadzili zasadę: nie jest dozwolonym Prorokowi opóźniać głośne wypowiedzenie się i wyjaśnienie błędów w odpowiednim czasie.
Rozumienie metodologii Proroka w radzeniu sobie z ludzkimi błędami, z którymi się spotykał, ma ogromne znaczenie, ponieważ został on poprowadzony przez swego Pana, a jego słowa i czyny były poparte Objawieniem (Łahi) oraz potwierdzone lub poprawione, jeśli zaszła taka potrzeba. Jego sposoby są mądrzejsze i skuteczniejsze, a stosowanie jego podejścia jest najlepszą drogą, aby ludzie pozytywnie na nie zareagowali. Jeśli osoba, która prowadzi i naucza innych, przyjmie te metody i podejście, jej wysiłki zostaną zwieńczone sukcesem. Stosowanie się do nich implikuje również podążanie śladami Proroka , jako że on jest dla nas najlepszym przykładem i to on poprowadzi nas do wielkiej nagrody Allaha, jeśli nasza intencja będzie szczera.
Znajomość metod Proroka odsłania porażkę metodologii stworzonej przez człowieka – stosowanej na całym świecie – i udowadnia jej zwolennikom ich niepowodzenie. Duża jej część jest jasną dewiacją opartą o zepsute teorie, jak absolutna wolność, lub wywodzi się z fałszywej spuścizny, jak ślepe naśladowanie ojca i dziada.
Należy zwrócić uwagę, iż praktyczne zastosowanie tej metodologii w rzeczywistości zależy w wielkim stopniu od idżtihadu (zdolności przeanalizowania sytuacji i określenia najlepszego podejścia, rozwiązania). To pociąga za sobą dobór najlepszych metod do konkretnej sytuacji. Ten, kto rozumie naturę ludzką, będzie w stanie odnotować podobieństwa między rzeczywistością a sytuacjami opisanymi w tekstach, dlatego będzie mógł wybrać najodpowiedniejszy sposób spośród metod Proroka .
Książka ta jest próbą przeanalizowania sposobów Proroka w radzeniu sobie z błędami, jakie popełniają ludzie z różnych środowisk, spośród tych, którzy żyli z nim i z którymi obcował. Proszę Allaha, by książka ta odniosła powodzenie i była wolna od błędów, by poprzez nią obdarzył korzyścią muzułmanów i mnie, gdyż to On nadzoruje wszystkie rzeczy, On jest w stanie to uczynić i On jest Przewodnikiem ku Drodze Prostej.
NA CO NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ, MAJĄC DO CZYNIENIA Z
BŁĘDAMI LUDZI
Zanim zagłębimy się w naszą dyskusję, powinniśmy zwrócić uwagę na pewne kwestie i okoliczności, które należy mieć na uwadze, kiedy mamy do czynienia z błędami innych i korygujemy je.
Szczerość wobec Allaha
Kiedy poprawiamy błędy innych, rzeczą najistotniejszą jest, by intencją człowieka było zadowolenie Allaha, a nie demonstracja wyższości, danie upustu gniewowi lub chęć zaimponowania innym.
At-Tirmizi (oby Allah się nad nim zmiłował) przekazał od Szufajja al-Asbahi, że ten przybył do Medyny i zobaczył mężczyzn ę otoczonego ludźmi. Zapytał: „Kto to jest?”. Odpowiedzieli: „Abu Hurajra”. [Szufajj powiedział:] „Zbliżyłem się zatem i usiadłem naprzeciw niego. Mówi ł do ludzi, a kiedy skończył i oni odeszli, powiedziałem do niego: „Proszę cię na Allaha, przekaż mi hadis, który zasłyszałeś od Wysłannika Allaha i w pełni zrozumiałeś”. Abu Hurajra powiedział: „Uczynię tak, opowiem ci hadis, jaki zasłyszałem od Wysłannika Allaha i zrozumiałem w pełni”. Następnie Abu Hurajra zaczął ciężko oddychać i pozostał w tym stanie, aż wrócił do siebie, a następnie powiedział: „Opowiem ci hadis, który Wysłannik Allaha powiedział mi w tym domu, kiedy nie było nikogo poza mną i nim”. Wtedy Abu Hurajra znów zacząć ciężko sapać, potem wrócił do siebie, otarł twarz i powiedział: „Opowiem ci hadis, który Wysłannik Allaha powiedział mi w tym domu, kiedy nie był o nikogo, poza mną i nim”. Potem zaczął znów ciężko oddychać, wrócił do siebie, przetarł twarz i powiedział: „Opowiem ci hadis, który Wysłannik Allaha powiedział mi w tym domu, kiedy nie było nikogo, poza mną i nim”. Potem Abu Hurajra zaczął bardzo ciężko oddychać i jego głowa pochylił a się naprzód, a ja podtrzymałem go na moim ramieniu przez dłuższy czas, potem wrócił do siebie i powiedział: „Wysłannik Allaha powiedział mi: „Kiedy nadejdzie Dzień Sądu, Allah zstąpi, by sądzić między ludźmi. A każdy naród będzie klęczeć na znak poddania. Pierwszymi wywołanymi będą: człowiek, który nauczył się na pamięć Koranu, człowiek, który został zabity na Drodze Allaha oraz człowiek, który posiadał wielkie bogactwo. Allah powie do recytatora (Koranu): „Czyż nie nauczyłem cię tego, co objawiłem Memu Wysłannikowi?”. On powie: „Oczywiście, mój Panie”. Allah powie: „Co zrobiłeś z tym, czego się nauczono?”. On powie: „Nie spałem w nocy ani za dnia (by to recytować)”. Allah powie: „Skłamałeś” i anioły powiedzą: „Skłamałeś”. Allah rzeknie: „Chciałeś jedynie, by mówiono, że taki a taki jest recytatorem i tak powiedziano”. Ten, który posiadał wielki majątek zostanie przyprowadzony i Allah powie do niego: „Czyż nie obdarzyłem cię hojnie, tak że nie potrzebowałeś nikogo?”. On powie: „Oczywiście, o Panie”. Allah rzeknie: „Co zrobił eś z tym, co ci dałem?”. On powie: „Dawałem je moim bliskim oraz jako jałmużnę”. Allah powie: „Skłamałeś” i anioły powiedzą: „Skłamałeś”. Allah rzeknie: „Chciałeś jedynie, by powiedziano, że taki a taki jest hojny i został o powiedziane”. Następnie przyprowadzony zostanie ten, który został zabity na Drodze Allaha i Allah powie do niego: „Za co ci ę zabito?”. On powie: „Nakazano mi walczyć w dżihadzie dla Twojej sprawy i walczyłem aż mnie zabito”. Allah rzeknie: „Skłamałeś” i anioły powiedzą: „Skłamałeś”. Allah powie: „Jedynie chciałeś, by powiedziano, że taki a taki był odważny i zostało powiedziane””. Wtedy Wysłannik Allaha uderzył mnie po kolanach i powiedział: „Abu Hurajra, ci trzej to pierwsi ludzie, dla których Ogień będzie rozgrzewany w Dniu Zmartwychwstania”””.2
Jeśli intencja osoby dającej radę jest szczera, zasłuży sobie na nagrodę, a jej rada zostanie przyjęta i zastosowana, za pozwoleniem Allaha.
Popełnianie błędów jest częścią ludzkiej natury
Prorok powiedział: „Każdy Syn Adama popełnia błędy, a najlepszymi z tych, którzy popełniają błędy są ci, którzy się nawracają (żałują za nie)”.3
Mając ten fakt na uwadze, będziemy w stanie spojrzeć na sprawę w szerszym, właściwym kontekście. Dlatego nauczyciel nie powinien oczekiwać, że ludzie s ą doskonali i niezawodni lub sądzić ich według tego, jakimi on uważa, że powinni być, a następnie – jeśli popełnią wielki błąd lub wielokrotnie się mylą – uznać, że zawiedli. Powinien traktować ich z dozą realizmu, opierając się na znajomości ludzkiej natury, która podlega ignorancji, niedbalstwu, niedociągnięciom, zachciankom, pragnieniom i zapominalstwu.
Rozumienie tego ustrzeże nauczyciela przed doznaniem szoku w obliczu błędów nieoczekiwanego rodzaju, co z kolei mogłoby go poprowadzić do zareagowania w nieodpowiedni sposób. To przypomni ludziom czyniącym dałah4 oraz nauczycielom, którzy usilnie dążą do nakazywania tego, co
dobre i zabraniania tego, co złe, że oni również są istotami ludzkimi, które mogą popełnić ten sam błąd, stąd powinni obchodzić się z nim na zasadzie porównania, a nie surowości, albowiem głównym celem jest reformacja, nie kara.
Aczkolwiek nie oznacza to, że powinniśmy pozostawić samym sobie ludzi popełniających błędy lub szukać wymówek dla tych, którzy grzeszą, mówiąc, że są tylko ludźmi lub że są jeszcze młodzi, lub że współczesne czasy pełne są pokus, itd. Musimy potępiać złe czyny i żądać od ludzi wyjaśnień, aczkolwiek musimy jednocześnie oceniać ich uczynki zgodnie z islamem.
Mówienie, że ktoś się myli powinno być oparte o dowody szarijatu i właściwe rozumienie, nie o niewiedzę lub fakt, że akurat komuś to się nie podoba
Muhammad ibn al-Munkadir przekazał, że Dżabir modlił się, mając na sobie jedynie związany z tyłu izar5 (powodem tego było, że nie mieli spodni, a izarnosili zawiązany z tyłu, gdyż lepiej ich zakrywał podczas ruku – skłonu i sudżud – pokłonu6), a reszta jego ubrań wisiała na haczyku. Ktoś powiedział do niego: „Czy modlisz się w jednym odzieniu?”. On powiedział: „Zrobiłem to jedynie po to, aby zobaczyła mnie jakaś głupia osoba jak ty. Kto z nas posiadał dwa ubrania w czasach Wysłannika Allaha ?”. 7 Ibn Hadżar (oby Allah się nad nim zmiłował) powiedział: „Słowo ‘głupi’ oznacza tutaj ‘ignorant’… Celem było wyjaśnienie, że dozwolonym jest modlić się, mając na sobie jedynie jedną część garderoby, mimo iż lepiej jest modlić się w dwóch. To tak, jakby powiedział: „Zrobiłem to celowo, aby pokazać, ż e jest to dozwolone i aby ten, kto nie wie, mógł mnie w tym naśladować lub zganić mnie, a wtedy mógłbym go nauczyć, że to jest dozwolone”. Jego tak ostra odpowiedź spowodowana był tym, iż chciał ich nauczyć, że nie powinno się ganić uczonych oraz zachęcić ich, by sami badali sprawy szarijatu”.8
Im poważniejszy błąd, tym większy wysiłek należy podjąć w celu poprawienia go
Starania podejmowane w celu skorygowania błędów związanych z aqidą9powinny być większe, niż, na przykład, te podjęte przy błędach związanych z etykietą. Prorok w sposób szczególny martwił się o poprawianie błędów związanych z szirkiem (politeizmem) i wszelkimi jego przejawami, ponieważ była to rzecz najistotniejsza. Oto przykłady:
Al-Mughira ibn Szuba powiedział: „W dniu, kiedy zmarł Ibrahim (syn Proroka), nastało zaćmienie słońca i ludzie powiedzieli: „To zaćmienie to z powodu śmierci Ibrahima”. Wysłannik Allaha powiedział: „Słońce i księżyc to dwa znaki Allaha, ich zaćmienie nie następuje na śmierć czy narodziny kogokolwiek. Jeśli ujrzycie je (zaćmione), wzywajcie Allaha i módlcie się do Niego, aż zaćmienie przeminie””.10
Abu Łaqid al-Lajsi przekazał, że kiedy Wysłannik Allaha wyruszył do Hunajn, przeszedł obok drzewa należącego do politeistów zwanego Zat Anuat, na którym zwykli byli oni wieszać swą broń. Oni (Towarzysze Proroka – przyp.tłum.) powiedzieli: „Wysłanniku Allaha, uczyń dla nas taki Zat Anuat, jak oni mają”. Prorok powiedział: „Subhanallah (Chwała Allahowi)! To jest jak to, co powiedział lud Mojżesza: „Zrób dla nas boga, tak jak oni mają bogów”. Na Tego, w Czyjej Dłoni jest moja dusza, pójdziecie drogą tych, którzy przyszli przed wami”.11
Według innego przekazu od Abu Łaqida, wyruszyli oni z Wysłannikiem Allaha z Mekki do Hunajn. On (Abu Łaqid) powiedział: „Niewierzący mieli drzewo lotosu, przy którym się zatrzymywali i na którym zwykli wieszać broń; zwane było Zat Anuat. Minęliśmy wielkie, zielone drzewo lotosu i powiedzieliśmy: „Wysłanniku Allaha, zrób z niego dla nas Zat Anuat”. Wysłannik Allaha rzekł: „Na Tego, w Czyjej Dłoni jest moja dusza, powiedzieliście to, co powiedział lud Mojżesza do niego: „Zrób dla nas boga, tak jak oni mają bogów”, a on (Mojżesz) rzekł: „Zaprawdę, jesteście ludźmi pozbawionymi wiedzy”. To jest to samo i podążycie drogą ludzi, którzy przyszli przed wami, ślad w ślad””.12
Zajd ibn Chalid al-Dżuhani powiedział: „Wysłannik Allaha prowadził nas w modlitwie subh w al-Hudajbija, po tym jak w nocy spadł deszcz. Kiedy skończyliśmy, odwrócił się do ludzi i powiedział: „Wiecie, co mówi wasz Pan?”. Oni powiedzieli: „Allah i Jego Wysłannik wiedzą najlepiej”. On rzekł: „Tego ranka, jeden z Moich sług uwierzył we Mnie, a inny odstąpi ł od wiary. Jeśli chodzi o tego, który powiedział: „Dano nam deszcz przez łaskę i miłosierdzie Allaha” – ten wierzy we Mnie i nie wierzy w gwiazdy; a ten, który powiedział: „Dano nam deszcz przez taką a taką gwiazdę” – on nie wierzy we Mnie, lecz wierzy w gwiazdy””.13
Ibn Abbas przekazał, że pewien człowiek powiedział: „Wysłanniku Allaha, cokolwiek zechce Allah i ty”. On odparł: „Czy przyrównujesz mnie do Allaha?”. [Zamiast tego powiedz:] „Co Allah Jedyny zechce”.14
Ibn Umar (oby Allah był zadowolony z obydwu) przekazał, że dogonił Umara ibn al-Chattab, który był z grupą ludzi i przysięgał na swego ojca. Wysłannik Allaha wezwał ich i powiedział, że Allah zabronił im przysięgać na ich przodków; ten, kto chciał złożyć przysięgę powinien przysiąc na Allaha lub milczeć.15
Uwaga: Imam Ahmad przekazał w „Musnad”: Łaki powiedział nam, że al-Amasz przekazał od Sada ibn Ubajda słowa: „Siedziałem w kole z Ibn Umarem, a on usłyszał człowieka w innym kółku, który powiedział: „Nie, na mojego ojca”. Zatem Ibn Umar rzucił w niego kamykami i powiedział: „Tak przysięgał Umar i Prorok zabronił mu tego robić i powiedział, że to jest szirk””.16
Abu Szurajh Hani ibn Jazid powiedział: „Do Proroka przybyła delegacja i on usłyszał, jak nazywali jednego z nich Abd al-Hadżar (tzn. niewolnik/sługa kamienia). (Prorok) zapytał go: „Jak masz na imię?”. On odparł: „Abdul-Hadżar”. Wysłannik Allaha rzekł: „Nie, jesteś Abd Allah (tzn. niewolnik/sługa Allaha)””.17
Należy wziąć pod uwagę pozycję osoby, która stara się poprawić błąd
Rada niektórych osób może zostać łatwiej przyjęta niż rada innych, ponieważ posiadają one pewien status, którego inne są pozbawione lub, w przeciwieństwie do innych, posiadają pewien autorytet, władzę nad osobą, która popełniła błąd, na przykład, ojciec wobec dziecka, nauczyciel wobec ucznia lub wysoki urzędnik wobec osoby, którą poddaje inspekcji. Osoba starsza nie jest jak osoba młoda, krewny nie jest jak obcy, osoba posiadająca władzę nie jest jak ta bez władzy. Rozumienie tych różnic pozwoli reformatorowi spojrzeć na sprawę w szerszym kontekście i lepiej ją ocenić, by w ten sposób jego upomnienie lub poprawianie nie poprowadziły do większego zła. Pozycja osoby, która upomina oraz szacunek, jakim jest darzona przez tego, kto popełnił błąd, są niezwykle ważne przy ocenie siły napomnienia i przy decyzji – jak surowy lub łagodny powinien być jego ton. Możemy z tego wyciągnąć dwa wnioski:
Po pierwsze, osoba, którą Allah obdarzył statusem lub autorytetem (władzą), powinna używać ich do nakazywania dobra i zakazywania zła oraz uczyć ludzi. Powinna rozumieć, iż ciąży na niej wielka odpowiedzialność, gdyż ludzie zaakceptują od niej – zazwyczaj – więcej niż od innych ludzi, więc może zdziałać na tym polu więcej niż inni.
Po drugie, ten, kto stara się nakazywać dobro i zakazywać zła, nie powinien źle oceniać sytuacji i przypisywać sobie wyższej pozycji niż posiada w rzeczywistości i zachowywać się tak, jakby posiadał cechy, których nie ma, ponieważ to jedynie odstręczy ludzi.
Prorok maksymalnie wykorzystywał szanowną pozycję, jaką dał mu Allah, upominając i ucząc ludzi. Robił rzeczy, które nie byłyby stosowne dla innych osób, a oto przykłady:
Jaisz ibn Tihfah al-Ghiffari przekazał, że jego ojciec powiedział: „Byłem gościem Wysłannika Allaha , jednym z biedaków, których ugościł. Wysłannik Allaha wyszedł w nocy, aby sprawdzić, czy wszystko w porządku u swych gości i zobaczył, jak leżałem na brzuchu. Kopnął mnie i powiedział: „Nie leż tak; Allah nienawidzi leżenia w ten sposób””. Według innego przekazu: „Kopnął go i obudził, i powiedział: „Tak leżą ludzie Piekła””.18
Ten sposób upomnienia stosowny był dla Proroka ze względu na jego pozycję i status, ale nie jest odpowiedni dla zwykłych ludzi. Nie byłoby w porządku, by ktokolwiek, kto chce upomnieć kogoś za spanie na brzuchu, kopał go w trakcie snu i budził, a następnie oczekiwał, że ten przyjmie jego radę i mu za to podziękuje. To samo odnosi się do uderzenia osoby popełniającej błąd lub rzucania w nią czymś jak kamyki czy coś takiego. Mimo iż niektórzy Salafowie tak robili, było to ze względu na ich szczególną rangę. Oto niektóre mówiące o tym historie:
Ad-Darimi (oby Allah się nad nim zmiłował) przekazał od Sulajmana ibn Jassar, że pewien mężczyzna zwany Sabigh przybył do Medyny i zaczął pytać o niejednoznaczne fragmenty Koranu. Umar posłał po niego i przygotował na niego kilka gałęzi palm daktylowych (by go nimi uderzyć).[Umar] zapytał go: „Kim jesteś ?”. On rzekł: „Jestem sługa Allaha, Sabigh”. Umar wziął jedną gałąź palmy i uderzył go mówiąc: „Ja jestem sługa Allaha, Umar”. Bił go, a ż mężczyzna zaczął krwawić i powiedział: „O Książę Wiernych, wystarczy! [Idee, które] były w mojej głowie zniknęły!”19
Ibn Abi Lajla powiedział: „Huzajfa był w al-Madain i poprosił o coś do picia, a pewien magnat podał mu naczynie ze srebra. On rzucił nim (naczyniem) w niego i powiedział: „Nie rzuciłbym nim, ale powiedziałem mu, żeby tego nie robił (nie używał/podawał naczyń ze srebra – przyp. tłum) i nie zaniechał tego. Prorok zabronił nam nosić jedwab i brokat oraz pić ze srebrnych i złotych naczyń. Powiedział on (Prorok): „One są dla nich w tym życiu, a dla was w Życiu Przyszłym””.20
Według innego przekazu, opisują cego to samo zajście, Abd ar-Rahman ibn Abi Lajla powiedział: „Wyruszyłem z Huzajfą do jednej z tych ziem i on poprosił o coś do picia. Pewien magnat przyniósł mu naczynie ze srebra, a on (Huzajfa) rzucił mu je w twarz. Powiedzieliśmy: „Cicho, cicho, jeśli zapytamy, dlaczego to uczynił, być może nam nie powie”. Więc zachowaliśmy milczenie, a chwilę później on rzekł: „Czy wiecie, dlaczego rzuciłem mu je (naczynie) w twarz?”. Powiedzieliśmy: „Nie”. On rzekł: „Powiedziałem mu, żeby tego nie robił. Wysłannik Allaha powiedział: „Nie pijcie ze złotych naczyń”, a Muaz powiedział: „Nie pijcie ze srebrnych i złotych naczyń, i nie noście jedwabiu ani brokatu; one są dla nich w tym życiu, a dla was w Życiu Przyszłym””.21
Sirin poprosił Anasa, by spisał dla niego akt wyzwoleńczy, jako że miał dużo pieniędzy, lecz Anas odmówił. Sirin udał się do Umara , a ten powiedział Anasowi, by spisał dokument, ale Anas wciąż
odmawiał, więc Umar uderzył go batem recytując: {spiszcie dla nich (akt wyzwoleńczy), jeśli wiecie, że w nich jest jakieś dobro} [Koran, 24:33], więc (Anas) spisał dla niego dokument.22
Abu Said al-Chudri przekazał, że modlił się, kiedy syn Maruana podszedł naprzeciw niego. Spróbował go powstrzymać, a kiedy chłopiec nie odszedł, uderzył go. Chłopak wyszedł z płaczem, poszedł do Maruana i opowiedział mu, co zaszło. Maruan zapytał Abu Saida: „Dlaczego uderzyłeś syna twego brata?”. On odparł: „Nie uderzyłem jego, uderzyłem szatana. Słyszał em, jak Wysłannik Allaha powiedział: „Jeśli któryś z was modli się i ktoś chce przed nim przejść, niech powstrzyma go na tyle, na ile jest w stanie, a jeśli odmówi (i dalej będzie chciał przejść), wtedy walczcie z nim, gdyż to jest diabeł””.23
Abun-Nadr przekazał, że Abu Said al-Chudri cierpiał na ból nogi i jego brat wszedł i zobaczył go leżącego z jedną nogą skrzyżowaną na drugiej, uderzył go więc w bolącą nogę, sprawiając mu jeszcze większy ból. On powiedział: „Uraziłeś mnie w nogę! Czy nie wiedziałeś, że boli?”. On powiedział: „Oczywiście, że wiedziałem”. (Abu Said) powiedział: „Dlaczego to zrobiłeś?”. On odrzekł: „Czy nie słyszałeś, że Prorok zabronił nam siedzieć w ten sposób?”.24
Abul-Zubajr al-Makki przekazał, że pewien mężczyzna oświadczył się siostrze innego mężczyzny, a on (brat kobiety) powiedział mu, że ona popełniła cudzołóstwo. Wieść ta dotarła do Umara ibn al-Chattab, więc uderzył go (brata kobiety – przyp. tłum) lub prawie go uderzył i powiedział: „Dlaczego mu powiedziałeś?”.25
Abu Ishaq powiedział: „Byłem z al-Asładem ibn Jazid w Wielkim Meczecie i był z nami asz-Szabi. Asz-Szabi opowiedział nam, co Fatima bint Qajs powiedziała o Wysłanniku Allaha – że nie zapewniał jej mieszkania ani dochodu. Al-Asład wziął garść kamyków i rzucił nimi w niego, mówiąc: „Biada tobie! Opowiadasz o czymś takim? Umar powiedział, że nie powinniśmy porzucić Księgi Allaha i Sunny naszego Proroka dla słów kobiety, co do której nie możemy być pewni, czy zapamiętała rzeczy właściwie czy nie. Kobiety mają prawo do zakwaterowania i dochodu. Allah mówi (interpretacja znaczenia): {I nie wypraszajcie ich z domów i niech one ich nie opuszczają, chyba że winne będą fahisza mubajjina (cudzołóstwa lub nieposłuszeństwa wobec męża).} [Koran, 65:1]”26
Powinniśmy również zaznaczyć, że upominanie któregoś z jego najbliższych Towarzyszy przez Proroka było w niektórych przypadkach ostrzejsze niż upomnienie na przykład Beduina lub osoby obcej.
Należy rozróżnić między tym, który błądzi z niewiedzy a tym, który błądzi pomimo wiedzy
Jedna z historii, która jasno to odzwierciedla opowiada o tym, co przydarzyło się Muałiji ibn al-Hakam al-Salami, kiedy przybył do Medyny z pustyni i nie wiedział, że rzeczą zabronioną było rozmawiać podczas modlitwy. Powiedział: „Kiedy modliłem się za Wysłannikiem Allaha , pewien człowiek kichnął, więc powiedziałem: „Jarhamuk Allah (oby Allah się nad tobą zmiłował)”. Ludzie popatrzyli na mnie piorunującym wzrokiem, więc powiedziałem: „Oby moja matka mnie straciła27! Co się z wami dzieje, że na mnie patrzycie?”. Zaczęli klepać dłońmi w uda, a kiedy spostrzegłem, że pokazywali mi, że powinienem być cicho, przestałem mówić (tzn. o mało co bym im odpowiedział, ale opanowałem się i zachowałem milczenie). Kiedy Wysłannik Allaha skończył modlitwę – oddałbym za niego mego ojca i matkę, nigdy nie widziałem lepszego nauczyciela ani przed nim ani po nim – nie upomniał mnie, nie uderzył ani nie zawstydził. Powiedział jedynie: „Ta modlitwa nie powinna zawierać nic z rozmowy ludzi; modlitwa to jedynie tasbih (mówienie ‘Subhana Allah’ – przyp. tłum.) i takbir(mówienie ‘Allahu Akbar’ – przyp. tłum.) i recytacja Koranu””.28
Osoba pozbawiona wiedzy wymaga nauczania; ten, kto ma wątpliwości, wymaga, by mu je wyjaśniono; osoba niedbała wymaga upomnienia; a ten, kto świadomie trwa w błędzie, wymaga ostrzeżenia. Nie jest właściwym upominać w ten sam sposób osobę, która zna orzeczenie (w danej kwestii) i tą, której jest ono nieznane. Potraktowanie tego, kto nie wie zbyt surowo, jedynie go odstręczy i sprawi, że odrzuci radę – w przeciwieństwie do nauczenia go w sposób mądry i łagodny – gdyż ignorant po prostu nie zdaje sobie sprawy, że popełnia błąd. To tak, jakby mówi ł temu, kto go upomina: „Dlaczego nie nauczysz mnie najpierw, zamiast miotać się i mnie atakować?”.
Osoba popełniająca błąd nieświadomie może myśleć, że robi dobrze, więc powinniśmy wziąć to pod uwagę i postępować z nim taktownie. Al-Mughira ibn Szuba powiedział: „Wysłannik Allaha zjadł coś, a potem wstał do modlitwy. Przed tym zrobił już ablucję (łudu), ale ja przyniosłem mu trochę wody, by ją wykonał. Odtrącił mnie i powiedział: „Odejdź”. Poczułem się przygnębiony, na Allaha. On pomodlił się, a ja poskarżyłem się Umarowi na to, co się stało. On powiedział: „Proroku Allaha, al-Mughira poczuł się urażony twoim odtrąceniem i martwi się, że może gniewasz się na niego z jakiegoś powodu”. Prorok powiedział: „Widzę w nim jedynie dobro, aczkolwiek on przyniósł mi wodę na ablucję po tym, jak coś zjadłem, i gdybym ją wtedy zrobił, ludzie postąpiliby tak samo (tzn. pomyśleliby, że muszą robić ablucję za każdym razem, kiedy coś zjedzą)””.29
Należy zaznaczyć, że kiedy Prorok zwracał uwagę na błędy tych wielkich Towarzyszy, nie wywierało to na nich negatywnego wrażenia ani ich nie odstręczało; raczej miało pozytywny wpływ i kiedy Prorok upominał ich w ten sposób, odczuwali lęk i zmartwienie – obserwując swoje zachowanie i niepokojąc się – aż się upewnili, że Wysłannik Allaha był z nich zadowolony.
Z tej historii wynika również, że kiedy Prorok zwrócił uwagę na błąd al-Mughiry, nie gniewał się na samego al-Mughirę; zrobił to z litości nad ludźmi i aby wyjaśnić im dobrze rzeczy, by w ten sposób nie nałożyli na siebie czegoś, co nie było obowiązkowe i co sprawiłoby im wielki trud.
Należy rozróżnić między błędami wywodzącymi się ze szczerych starań w dotarciu do tego, co właściwe (idżtihad) a błędami popełnionymi umyślnie, z niedbalstwa lub niedociągnięcia
Nie ma wątpliwości, że w pierwszym przypadku (idżtihadu), nie należ y winić tego, który tak czyni; co więcej, dostanie on jedną nagrodę, nawet jeśli się pomyli, dopóki jego intencja była szczera i starał się dojść do właściwego wniosku, ponieważ Prorok powiedział: „Jeśli władca sądzi i usilnie dąży do podjęcia właściwej decyzji, i jest ona poprawna, dostanie dwie nagrody; a jeśli jego decyzja jest niewłaściwa, mimo to dostanie jedną nagrodę”.30
Przypadek ten różni się od przypadku człowieka, który błądzi umyślnie lub w wyniku niedociągnięć. W pierwszym przypadku, człowieka należy nauczyć i doradzić; w drugim – ostrzec go i zganić.
Idżtihad, który może zostać usprawiedliwiony, dokonywany jest przez osobę do tego wykwalifikowaną , a nie przez kogoś, kto wydaje fatły31 bez wiedzy i nie biorąc pod uwagę okoliczności. To dlatego Prorok ostro potępił ludzi, którzy pomylili się w przypadku mężczyzny, którego zraniono w głowę. Dżabir powiedział: „Wyruszyłem w podróż, a jeden z mężczyzn podróżujących z nami został uderzony kamieniem w głowę i zaczął krwawić. Potem zasnął, a kiedy się obudził, musiał wziąć rytualną kąpiel (ghusl) (był w stanie dżanaba – większej nieczystości). Zapytał swoich towarzyszy: „Czy sądzicie, że popełniłbym grzech, wykonując tajammum32?”. Oni
powiedzieli: „Nie uważamy, byś miał wymówkę (by tak uczynić), gdyż woda jest dostępna”. Więc zrobił ghusl i umarł. Kiedy przybyliśmy do Proroka i opowiedziano mu o tym, on rzekł: „Oni go zabili, oby Allah ich zabił! Dlaczego nie zapytali, skoro nie wiedzieli? Lekiem dla tego, kto nie wie, jest pytać””.33
Prorok powiedział, że istnieją trzy rodzaje sędziów: jeden znajdzie się w Raju, a dwaj pozostali w Piekle. Sędzią, który dostanie się do Raju będzie mężczyzna, który zna prawdę i sądzi według niej. Człowiek, który zna prawdę, lecz sądzi niesprawiedliwie, będzie w Piekle; i ten, kto sądzi między ludźmi bez odpowiedniej wiedzy również znajdzie się w Piekle.34 Trzeci, ostatni rodzaj sędziego nie ma żadnego usprawiedliwienia.
Kolejnym czynnikiem, na jaki należy zwrócić uwagę, oceniając stopień upomnienia, jest otoczenie, w którym popełniony został błąd, czy jest to otoczenie, w którym podąża się za Sunną lub panuje w nim szeroko rozpowszechniona innowacja (bidah); lub na ile rozprzestrzenienia się zło, lub czy są ludzie wydający fatły bez wiedzy (ignoranci), zbyt pobłażliwi wobec innych, i czy zgodnie z ich opiniami powszechnie się postępuje.
Dobra intencja ze strony tego, który popełnia błąd nie oznacza, że nie powinno się go upomnieć
Amr ibn Jahja powiedział: „Słyszałem, jak mój ojciec przekazał od swego ojca: „Staliśmy u drzwi Abd-Allaha ibn Masud przed modlitwą poranną. Kiedy wyszedł, poszliśmy z nim do meczetu. Abu Musa al-Aszari podszedł do nas i powiedział: „Czy Abu Abdur-Rahman wyszedł już do was?”. Powiedzieliśmy: „Nie”. Przysiadł się do nas, aż wyszedł [Abu Abdur-Rahman]. Wstaliśmy, aby go pozdrowić, i Abu Musa powiedział do niego: „Abu Abdur-Rahman, zobaczyłem w meczecie coś, czego nigdy wcześniej nie widziałem, lecz wydaje się być czymś dobrym, wszelka chwała Allahowi”. On powiedział: „A co to takiego?”. [Abu Musa] rzekł: „Jeśli dożyjesz, zobaczysz. Widziałem w meczecie ludzi siedzących w kołach, w oczekiwaniu na modlitwę. W każdym kole był mężczyzna, a oni trzymali w dłoniach kamyki. On (mężczyzna) mówił: „Powiedzcie ‘Allahu akbar’ (Allah jest Wielki) sto razy”, a oni mówili ‘Allahu akbar’ sto razy; następnie mówił: „Powiedzcie ‘La ilaha illallah’ (nie ma boga poza Allahem) sto razy”, a oni mówili ‘La ilaha illallah’ sto razy; potem powiedział: „Powiedzcie ‘Subhanallah’ (pochwalony niech będzie Allah) sto razy, a oni mówili ‘Subhanallah’ sto razy”. On [Abu Abdur-Rahman] rzekł: „Co im powiedziałeś?”. [Abu Musa] odparł: „Nic im nie powiedział em. Czekałem, by dowiedzieć się, co o tym sądzisz i co mi powiesz”. On powiedział: „Dlaczego nie powiedziałeś im, aby policzyli swoje złe uczynki, i nie zapewniłeś ich, że żaden z ich dobrych uczynków nie przepadnie?”. Potem wyszedł, a my poszliśmy z nim, aż dotarł do jednego z owych kół. Stanął nad nim i powiedział: „Co robicie?”. Oni powiedzieli: „Abu Abdur-Rahman, to są kamyki, których używamy do liczenia takbirów (‘Allahu Akbar’), tahlil (‘La ilaha illallah’) i tasbihów
(‘Subhanallah’). On rzekł: „Policzcie wasze złe uczynki i gwarantuję wam, że żaden dobry uczynek wam nie przepadnie. Biada wam, wspólnoto Muhammada, jak szybko idziecie ku zniszczeniu. Towarzysze waszego Proroka są jeszcze przy życiu, jego szaty nie zostały jeszcze znoszone, a jego naczynia wciąż są całe. Na Tego, w Którego Dłoni jest moja dusza, albo idziecie drogą lepszą niż ta, której nauczał Muhammad, albo otworzyliście wrota zbłąkania!”. Oni powiedzieli: „Na Allaha, Abu Abdur-Rahman, my jedynie chcieliśmy uczynić dobro”. On powiedział: „Jak wielu tych, którzy chcieli uczynić dobro, nie osiągnęło go. Wysłannik Allaha powiedział nam, że są ludzie, którzy recytują Koran i nie przechodzi on dalej niż ich gardła. Na Allaha, nie wiem; być może większość z nich należy do was”. Wtedy odwrócił się od nich. Amr ibn Salma powiedział: „Widziałem, jak większość członków tych kręgów walczyła po stronie Charydżytów w dniu bitwy Nahrałan35””.36
Należy wykazać sprawiedliwość i obiektywizm, poprawiając tych, którzy popełniają błędy
Allah powiedział (interpretacja znaczenia):
{A kiedy mówicie, bądźcie sprawiedliwi…} [Koran, 6:152]
{A kiedy sądzicie między ludźmi, sądźcie według sprawiedliwości} [Koran, 4:58]
Fakt, iż Usama ibn Zajd był osobą drogą Prorokowi oraz synem jego ukochanego [Zajda], nie powstrzymał Proroka (pokój i błogosławieństwo Allaha z ni m) od upomnienia go w sposób najbardziej surowy, kiedy Usama próbował wstawić się odnoś nie jednej z kar przepisanej przez Allaha. Aisza (oby Allah był z niej zadowolony) przekazała, że Kurajszyci byli zaniepokojeni z powodu pewnej kobiety, która kradła za czasów Proroka , w okresie podboju Mekki. Powiedzieli: „Kto powie o niej Prorokowi ? Kto inny ośmieli się to zrobić, jak nie Usama ibn Zajd, ukochany Wysłannika Allaha ?”. Przyprowadzono ją do Wysłannika Allaha , a Usama ibn Zajd przemówi ł do niego w jej sprawie. Twarz Wysłannika Allaha zmieniła kolor i powiedział: „Czy wstawiasz się odnośnie jednej z kar przepisanych przez Allaha?”. Usama powiedział do niego: „Módl się o wybaczenie dla mnie, Wysłanniku Allaha”. Z nadejściem wieczoru Wysłannik Allaha podniósł się i zwrócił do ludzi. Wychwalił Allaha, jak On zasługuje być wychwalonym, następnie powiedział: „Ludzie, którzy przyszli przed wami, zostali zniszczeni, ponieważ gdy jeden szlachetnie urodzony spośród nich kradł, puszczali go wolno, lecz gdy słaby spośród nich kradł, wymierzali mu karę. Na Tego, w Którego Dłoni jest moja dusza, gdyby Fatima, córka Muhammada ukradła, odciąłbym jej dłoń”. Wtedy rozkazał odciąć dłoń kobiecie, która kradła”.37 (…)
Postawa Proroka wobec Usamy wskazuje, że był uczciwy i sprawiedliwy, i że dla niego islam stał wyżej niż miłość do ludzi. Człowiek może znosić osobiste błędy kogokolwiek chce, ale nie ma prawa tolerować i być stronniczym w stosunku do tych, czyje błędy przekraczają granice ustalone przez islam.
Czasami, kiedy krewny lub przyjaciel popełnia błąd, człowiek nie upomina go, jak zrobił by wobec nieznajomego. Ma wtedy miejsce stronniczość lub dyskryminacja w traktowaniu innych – człowiek przymyka oko na błąd przyjaciela, natomiast ostro krytykuje inną osobę – rzecz całkowicie obca islamowi. [Pewien arabski poeta powiedział:] „Jeśli jesteś z kimś szczęśliwy, nie widzisz jego błędów; lecz kiedy jesteś na niego zł y, widzisz je wszystkie”. Może to również znajdować odbicie w sposobie interpretacji czynów. Czyn osoby, którą się kocha zostanie przyjęty w jeden sposób, a ten sam uczynek ze strony kogoś innego zostanie odebrany całkiem inaczej.
Powyższe znajduje zastosowanie jedynie wtedy, kiedy okoliczności obydwu osób są takie same. W przeciwnym przypadku trzeba będzie wziąć pod uwagę inne czynniki, jak zobaczymy poniżej.
Zachowanie ostrożności, by poprawienie czyjegoś błędu nie poprowadziło do innego, większego
Powszechnie wiadomo, iż islam zezwala na mniejsze zło w celu odparcia większego. Dlatego nawołujący do islamu (daijah) powinni przemilczeć błąd, jeśli zwrócenie uwagi może prowadzić do innego poważniejszego błędu.
Prorok milczał odnośnie hipokrytów i nie wymierzał im kary, nawet gdy ich niewiara była powszechnie znana. Cierpliwie znosił ich obelgi, żeby ludzie nie powiedzieli: „Muhammad zabija swoich towarzyszy”, zwłaszcza że ich prawdziwy charakter nie był wszystkim znany. Prorok nie zniszczył Kaby w celu odbudowania jej na fundamentach położonych przez Abrahama, przez wzgląd na Kurajszytów, którzy byli nowi w islamie i zbyt bliscy niedawnego stanu ignorancji. Obawiał się, że
mogłoby to być zbyt wiele dla nich, więc zostawił ją tak jak stała, z jedną brakując ą częścią, z wysoko umieszczonymi drzwiami zamkniętymi dla mas, mimo iż jest w tym element zulm (złego uczynku lub opresji).
Przed tym Allah powiedział muzułmanom, by nie obrażali bożków politeistów, mimo iż stanowiło to formę kultu, ponieważ mogło poprowadzić ludzi do znieważenia Allaha, co jest najgorszym złem.
Nawołujący powinien przemilczeć zły uczynek, odłożyć upomnienie na później lub zmienić swoje podejście, jeśli uważa, że w ten sposób uniknie większego zła lub błędu. Nie uznaje się tego za niedociągnięcie czy zaniedbanie, dopóki jego intencja jest szczera i nie obawia się nikogo poza Allahem, czyniąc tak jedynie przez wzgląd na korzyść islamu, nie na tchórzostwo, które powstrzymuje go od mówienia czegokolwiek.
Zauważmy, że tym, co może poprowadzić do większego zła, kiedy kogoś upominamy, jest niekontrolowana zagorzałość, gorliwość.
Rozumienie ludzkiej natury, z której wynika błąd
Istnieją pewne błędy, których nigdy nie można do końca wyeliminować, ponieważ związane są one ze sposobem, w jaki Allah stworzył ludzi. Można je trochę zredukować, lecz posuwanie się do skrajności w korygowaniu ich może prowadzić do nieszczęścia. Jest to przypadek kobiet. Prorok powiedział: „Kobieta została stworzona z żebra i nie będzie zachowywać się wobec was zgodnie. Jeśli lubicie jej towarzystwo, róbcie to pomimo jej ‘skrzywienia’ (metafora skrzywienia żebra – przyp. tłum.). Jeśli będziecie chcieli ją wyprostować, złamiecie ją, a złamanie oznacza rozwód”.38 Zgodnie z innym przekazem: „Bądźcie mili dla kobiet, albowiem one zostały stworzone z żebra, a najbardziej zakrzywioną częścią żebra jest jego czubek. Jeśli będziecie próbowali go wyprostować, złamiecie go, a jeśli zostawicie go takim, jakim jest, pozostanie zakrzywiony. Bądźcie zatem łagodni/mili dla kobiet”.39
Ibn Hadżar (oby Allah się nad nim zmiłował) powiedział: „Słowa ‘traktujcie kobiety łagodnie’ wskazują, że powinniście starać się je ‘wyprostować’ w łagodny sposób, ponieważ jeśli popadniecie w skrajność próbując to uczynić – ‘złamiecie’ je, a jeśli je zostawicie – pozostaną ‘skrzywione’… To uczy nas, że nie powinniśmy pozostawić ich ‘skrzywionymi’, jeśli wykraczają poza niedociągnięcia wynikające z natury i których można oczekiwać, lub jeśli popełniają grzechy, zaniedbują obowiązki. Oznacza to, że możemy pozostawić je ‘skrzywionymi’, jeśli chodzi o dozwolone sprawy. Hadis uczy nas również, że łagodne podejście pozwala zdoby ć ludzi i otworzyć ich serca. Mówi nam też, abyśmy byli wyrozumiali wobec kobiet i cierpliwie znosili ich ‘skrzywienie’. Ten, kto usiłuje je ‘wyprostować’, nie będzie miał z nich korzyści, a ponieważ bez kobiety mężczyzna nie może czerpać przyjemności wspólnego życia z nią ani nie będzie ona mu w nim podporą, to jest tak jakby on (Prorok) powiedział: nie możesz czerpać przyjemności z jej towarzystwa, chyba że będziesz ją znosił”.40
Rozróżnienie między błędami, które pociągają za sobą przekroczenie granic islamu a błędami, które jedynie dotyczą ludzi
Jeśli islam jest nam droższy niż my sami, musimy go bronić, chronić i odczuwać gniew dla jego sprawy bardziej niż gniewamy się przez wzgląd na nas samych i bronimy siebie. Jeśli widzimy człowieka, który znieważony gniewa się, lecz nie robi tego samego, kiedy to religia Allaha jest znieważana – jest to przejawem braku uczuć religijnych; w najlepszym przypadku zobaczymy, jak broni on islamu w żenujący sposób.
Prorok często przebaczał tym, którzy popełniali błędy wobec niego, szczególnie bezwzględnym, nieczułym Beduinom, w celu złagodzenia ich serc. Anas ibn Malik powiedział: „Szedłem z Wysłannikiem Allaha i miał on na sobie szat ę z Nadżranu41 ze sztywnym kołnierzem. Zaczepił go Beduin, chwytając go za szatę w taki sposób, że kołnierz zostawił ślad na jego szyi, i powiedział: „Muhammadzie! Daj mi trochę bogactwa Allaha, które posiadasz”. Wysłannik Allaha odwrócił się do niego i uśmiechnął się, potem kazał, aby dano mu coś”.42
Aczkolwiek, jeśli błąd dotyczył kwestii religijnych, wtedy Prorok gniewał się przez wzgląd na Allaha. Przykłady tego podamy poniżej. Są też inne kwestie, które również powinno się mieć na uwadze, mając do czynienia z ludzkimi błędami jak:
Rozróżnianie między większymi a mniejszymi błędami, tak jak islam czyni rozróżnienie między grzechami wielkimi (kabair) i mniejszymi (saghair)
Rozróżnienie między osobą, która ma na swoim koncie sporo dobrych uczynków a grzesznikiem, który wykracza przeciwko samemu sobie (poprzez wykonywanie złych uczynków)
Ludzie mogą znosić pewne uczynki ze strony tego, kto czyni dobre dzieła, których zaś nie mogliby znieść ze strony innych. To przydarzyło się Abu Bakrowi as-Siddiq, jak obrazuje następująca historia: Asma bint Abu Bakr powiedziała: „Wyruszyliśmy z Wysłannikiem Allaha jako pielgrzymi, a kiedy dotarliśmy do al-Ardż, Wysłannik Allaha zatrzymał się na odpoczynek, a my wraz z nim. Aisza (oby Allah był z niej zadowolony) usiadła obok Wysłannika Allaha , a ja usiadłam obok mojego ojca. Zwierzę wierzchowe, które dzielili Abu Bakr i Wysłannik Allaha było z niewolnikiem Abu Bakra. Abu Bakr usiadł, czekając, aż niewolnik ich dogoni, a kiedy ten do nich dotarł, nie było z nim wielbłąda. Abu Bakr powiedział: „Gdzie jest wielbłąd?”. Niewolnik odpowiedział: „Uciekł mi wczoraj”. Abu Bakr powiedział: „Jeden wielbłąd, uciekł ci?” i zaczął go bić. Wysłannik Allaha uśmiechnął się i powiedział: „Patrzcie, co ten muhrim43 robi””. Ibn Abi Rizma powiedział: „Wysłannik Allaha nie zrobił nic więcej, tylko powiedział: „Patrzcie, co ten muhrim robi” i uśmiechnął się”.44
Rozróżnianie między tym, kto popełnia błąd po raz pierwszy, a tym, kto go ponawia
Rozróżnianie między tym, kto często popełnia błędy, a tym, kto robi to rzadko
Rozróżnianie między tym, kto popełnia błędy w sposób otwarty i rażący, a tym, kto stara się je ukryć
Przypadki, kiedy poczucie przynależności do islamu danej osoby może jeszcze nie być silne, a jej serce musi otworzyć się dla religii, stąd nie powinniśmy być wobec niej zbyt surowi
Branie pod uwagę statusu i władzy człowieka
Wspomniane wyżej kwestie nie są sprzeczne z uczciwością i sprawiedliwością, do której wcześniej odnieśliśmy.
Upominanie chłopca lub dziewczynki, którzy popełniają błąd, powinno być stosowne do wieku dziecka
Hasan ibn Ali wziął jeden z daktyli, które dano mu jako jałmużnę, i włożył go do ust. Prorok powiedział po persku: „Kich, kich, czy nie wiesz, że my nie jemy zsadaqi (rzeczy danych w jałmużnie)?”.45
Al-Tabarani (oby Allah się nad nim zmiłował) przekazał od Zajnab bint Abi Salama, że przyszła do Wysłannika Allaha , kiedy on brał rytualną ką piel (ghusl). Powiedziała: „On nabrał wody w garść i prysnął mi nią w twarz, mówiąc: „Odejdź głupia dziewczyno!””.46
Z powyższego jasno wynika, że młody wiek dziecka nie oznacza, że jego błędy nie powinny zostać poprawione; w rzeczy samej, korygowanie jego błędów jest częścią dobrego wychowania, jako że zapadnie mu to w pamięć i przyniesie korzyść w przyszłości. Pierwszy hadis pokazuje, jak wpajać dziecku obawę przed Allahem i uczyć go powstrzymywania samego siebie, natomiast drugi ukazuje, jak uczyć dobrych manier, proszenia o pozwolenie na wejście i niepatrzenia na aurę47innych.
Kolejnym znakomitym przykładem poprawiania dzieci jest historia młodego chłopca, Umara ibn Abi Salama. Al-Buchari przekazał jego narrację: „Byłem chłopcem pod opieką Wysłannika Allaha , a (podczas posiłków) moja dłoń krążyła po całym talerzu. Wysłannik Allaha powiedział do mnie: „Chłopcze, powiedz: ‘Bismillahi’ 48 , jedz prawą ręką i jedz z tego, co znajduje się zaraz na wprost ciebie (z najbliższej tobie części talerza – przyp. tłum.)”. I od tego czasu już zawsze jadłem w ten sposób”.49
Zauwa żmy, że kiedy Prorok pouczył tego chłopca – który popełniał błąd, pozwalając swej ręce krążyć po jedzeniu – jego słowa były krótkie, zwięzłe i jasne, co uczyniło je łatwiejszymi do zapamiętania i zrozumienia dla dziecka. Efekt tych słów trwał do końca życia chłopca, jak sam stwierdził: „I od tego czasu już zawsze jadłem w ten sposób”.
Zachowanie ostrożności przy doradzaniu obcym kobietom (nie-mahram), by rada nie została źle zrozumiana i by w ten sposób uniknąć fitny (pokus, kłopotów, niezgody)
Żaden młody mężczyzna nie powinien usprawiedliwiać rozmawiania z młodymi kobietami chęcią poprawienia ich błędów lub nauczania ich. Jak często doprowadziło to do nieszczęścia! Jeśli chodzi o poprawianie kobiet, pokaźna rola powinna zostać oddana w tej kwestii religijnej policji (ahl al-hisbah) i starszym ludziom, którzy mogliby w tym pomóc. Ktoś, kto stara się nakazywać dobro i zabraniać zła, sam powinien postępować zależnie od rezultatu, jaki myśli, że przyniesie jego upomnienie. Jeśli uważa, że przyniesie ono pożytek, powinien przemówić, w przeciwnym razie powinien powstrzymać si ę od przemawiania do nieświadomych kobiet, które mogłyby fałszywie go oskarżyć, wciąż pozostając przy złym czynie. Stan ogółu społeczeństwa oraz status tego, kto chce nakazywać dobro i zabraniać zła, odgrywają podstawową rolę w pomyślności wysiłków, jakie czyni on w celu upominania, przekazywania przesłania i ustalania dowodów. Następująca historia dobrze to ilustruje:
Ubajd, wyzwoleniec Abu Rahama, przekazał, że Abu zmierzają cą do meczetu. Powiedział: „O niewolnico idziesz?”. Ona powiedziała: „Do meczetu”. On rzekł:
Hurajra spotkał uperfumowaną kobietę, Wszechpotężnego (al-Dżabbar50 ), dokąd „I dlatego się uperfumowałaś?”. „Tak” –
odparła. On rzekł: „S łyszałem, jak Wysłannik Allaha powiedział: „Jeśli jakaś kobieta perfumuje się, a potem wychodzi do meczetu, Allah nie przyjmie jej modlitwy dopóki nie weźmie kąpieli (ghusl)””.51
Według „Sahih” Ibn Chuzajma: Obok Abu Hurajry przeszła pewna kobieta, a jej perfumy były oszałamiające. On powiedział doń: „Dokąd idziesz, niewolnico Wszechpotężnego?”. Ona powiedziała: „Do meczetu?”. On rzekł: „Czy jesteś uperfumowana?”. Ona powiedziała: „Tak”. „Zawróć i weź kąpiel (ghusl), gdyż słyszałem, jak Wysłannik Allaha powiedział, że Allah nie przyjmuje modlitwy kobiety, która wychodzi do meczetu skropiona perfumami roztaczającymi swój zapach, dopóki nie pójdzie z powrotem i nie weźmie kąpieli (ghusl)”.52
Nie należy zajmować się naprawianiem objawów błędu, zaniedbując jednocześnie jego przyczyny
Nie należy wyolbrzymiać błędu
Nie należy posuwać się do skrajności, aby udowodnić, iż został popełniony błąd, ani zmuszać tego, kto go popełnił do przyznania się do winy
Dać wystarczającą ilość czasu na poprawienie błędu, szczególnie w przypadku osoby, która tkwiła w nim przez długi czas, jednocześnie sprawdzając sprawę i udzielając rad
Nie należy nastawiać osoby wrogo do siebie, ponieważ naszym celem jest pozyskać sobie ludzi, a nie być przeciwko nim.
