Stosunki pomiędzy rodzicami i dziećmi

1. Prawa dziecka, obowiązki rodziców

Ogólny stosunek Islamu wobec dzieci może być ujęty w kilku zasadach:

Po pierwsze, Boży nakaz głosi, iż dziecko nie może być przyczyną szkody dla rodziców (św. Koran, 2: 233), po drugie, rodzice nie powinni szkodzić swym dzieciom. Święty Koran jasno mówi, że rodzice nie zawsze wolni są od przesadnej nadopiekuńczości jak i też od lekceważenia swoich obowiązków wobec dzieci.

Po trzecie, na podstawie tych dwóch poprzednich ustaleń została sformułowana pewna myśl przewodnia dotycząca traktowania dzieci. Wskazuje ona na fakt mówiący, iż dzieci są zarówno radością życia i źródłem dumy rodzicielskiej jaki też nasionami próżności, przyczyną fałszywego poczucia bezpieczeństwa, a także fontanną zmartwień i pokus.

Jednakże radość życia jest większą siłą ducha i przyczyną ostrożności rodziców,pozwalają pokonywać przesadną miłość, pychę oraz złe uczynki dzieci. Zasada religijnej moralności Islamu głosi, że każda jednostka ludzka, niezależnie od tego czy jest to rodzic lub dziecko – odpowiada bezpośrednio przed Allahem za swe czyny i ponosi pełną odpowiedzialność za dokonane czyny. Żadne dziecko nie zwolni z odpowiedzialności swych rodziców w Dniu Sądu Ostatecznego ani też żaden rodzic nie będzie w stanie wstawić się za swym dzieckiem w tym Dniu. Islam jest bardzo wrażliwy w kwestii zależności dziecka od rodziców. Ich decydująca rola w formowaniu dziecięcej osobowości jest wyraźnie i jasno uznana przez Islam. W bardzo inspirującym oświadczeniu Prorok Muhammad (sallallahu alayhi wa salam) powiedział: – każde dziecko rodzi się w stanie naturalnej wolności od zła (FITRA), czyli w czystym, naturalnym stanie Islamu (czyli poddaniu się woli Allaha), jednakże rodzice robią je później chrześcijaninem, żydem lub poganinem (magiem).

Zgodnie z poznaną myślą przewodnią, najbardziej istotnym prawem dziecka w Islamie jest prawo do życia i równej szansy w tym życiu. Ochrona życia dziecka jest trzecim przykazaniem w Islamie (6:151, 17:23).

Innym, równie ważnym prawem dziecka jest jego prawo do dziedziczenia, prawo które ustala, iż każde dziecko powinno mieć tylko jednego ojca… Właściwa opieka nad dziećmi jest jednym z najbardziej zalecanych czynów Islamie. Prorok Muhammad (sallallahu alayhi wa salam) był miłośnikiem dzieci i wyraził on pogląd, że wspólnota muzułmanów będzie wyróżniała się spośród innych społeczeństw – dobrocią i taktem wobec malców. Aktem najwyższej dobroczynności będzie więc duchowa opieka, pokrywanie kosztów wykształcenia i zapewnianie ogólnego dobrobytu dla dzieci. Zainteresowanie się losem dziecka i odpowiedzialności za jego życie są sprawami pierwszorzędnymi w rodzinie muzułmańskiej. Zgodnie z połączeniami Proroka Muhammada (sallallahu alayhi wa salam), w siódmym dniu życia dziecka, powinno ono otrzymać ładne i właściwe imię, jego głowa powinna być ogolona oraz inne potrzebne przedsięwzięcia natury higienicznej powinny być podjęte. Należy to czynić w atmosferze świątecznej radości. Odpowiedzialność i wyrozumiałość w stosunku do dziecka są sprawami religijne i społecznej troski w Islamie. Bez względu na to, czy rodzice żyją czy też umarli, czy są oni obecni lub nieobecni, znani lub nieznani – dziecku należy się pełna opieka. Jeśli krewni są osiągalni, powinni natychmiast podjąć się roli opiekunów sierot. Jeśli osierocone dzieci nie mają bliższych krewnych, opiekę nad nimi przejmuje cała wspólnota muzułmańska oraz jej specjalnie wybrani przedstawiciele.

1. Obowiązki dziecka czyli prawa rodziców

Stosunki zachodzące pomiędzy rodzicami a dziećmi mają komplementarny charakter (tzn. uzupełniają się wzajemnie).

Rodzice i dzieci w Islamie przywiązani są do siebie wzajemnymi zobowiązaniami i przyrzeczeniami. Różnice wieku pomiędzy nimi są czasem tak duże, iż rodzice nie są zdolni do spełnienia wszystkich swoich przyrzeczeń, ze względu na ich starczą słabość i umysłową niewydolność. Starczej słabości towarzyszy często niecierpliwość, zanik energii, nadwrażliwość i niekiedy również błędny osąd spraw.

Starczy wiek może też być przyczyną nadużywania rodzicielskiego autorytetu lub niezrozumienia nowego pokolenia, co prowadzi zazwyczaj do poszerzenia się tzw. luki międzypokoleniowej. Powyższe problemy zostały przez Islam uznane za pewne określone fakty, dostarczające podstawowych danych i pozwalające na lepsze rozpoznanie stosunków pomiędzy jednostką a jej rodzicami. Fakt, iż starsi rodzice posiadają więcej doświadczenia życiowego sam przez się nie potwierdza słuszności poglądów lub zachowań tychże rodziców. Podobnie młodzież Per Se – nie zawsze jest tryskającą fontanną energii, idealizmu i mądrości. W różnych kontekstach, święty Koran ciągle przypomina sytuacje, w których rodzice zachowywali się niewłaściwie w stosunku do swych dzieci, przytaczane są w świętej Księdze przypadki, kiedy dzieci błędnie osądzały poglądy swych rodziców(6:74, 11:42–46, 19:42–48).

Bardziej istotnym być może jest fakt istnienia obyczajów, ludowych tradycji i stylów życia lub rodzicielskich systemów wartościowania nie zawierających prawdy oraz słuszności. W wielu wersetach św. Koranu Allah ostro karci tych, którzy odrzucają prawdę, ponieważ wydaje im się ona nazbyt nowa, obca lub przeciwna ich rodzicielskiemu systemowi wartości. Gdy lojalność lub posłuszeństwo wobec rodziców wiedzie do odwrócenia się jednostki od Allaha Ta’ala, jednostka ta powinna stać na pozycjach wiary w Niego, odżegnując się jednocześnie od fałszywego lojalizmu wobec jego rodziców. Tak uczy święty Koran. Prawdą jest, że rodzice zasługują na miłość, wyrozumiałość i należne im się miłosierdzie. Lecz jeśli pragną oni narzucać swoje poglądy sprzeczne z prawami Allaha linia demarkacyjna musi być utrzymana i zakreślona wyraźnie pomiędzy rodzicielskim autorytetem a wiarą w Allaha ta’ala. Święty Koran zamyka całość omawianych problemów w mistrzowskiej zasadzie Ihsan,określającej co jest właściwe, dobre i piękne. Praktyczne zastosowanie zasady Ihsanu w ocenie zachowań rodziców zaleca aktywną empatię, cierpliwość czyli sabr, wdzięczność i wyrozumiałość, szacunek wobec nich oraz modlitwy na intencję zbawienia ich dusz, a także uhonorowanie ich uznanych zobowiązań.

Rozróżnienie jest jednym z podstawowych wymiarów Ihsanu.

Rodzice mają prawo oczekiwać od swych dzieci posłuszeństwa, będącego częściową rekompensatę tego, co rodzice uczynili dla nich wcześniej. Jeśli jednak rodzice żądają czegoś, co jest błędne i zakazane (haram) lub proszą o coś, co jest niewskazane, nieposłuszeństwo staje się nie tylko usprawiedliwione lecz także i konieczne.

Stosunek dzieci do swoich rodziców nie może być całkowitym poddaniem się ich zachciankom lub nieodpowiedzialnym wyzwaniem, ważną i ostatnią częścią składową Ihsanu jest odpowiedzialność dzieci za utrzymanie i poparcie swych rodziców. Ułatwienie ich życia i pomoc dla nich jest absolutnym i religijnym obowiązkiem dzieci muzułmańskich.