Opieka nad muzułmańskimi seniorami

Źródło

Muzułmańskie czasopismo społeczno-kulturalne AS-SALAM

„Opieka nad muzułmańskimi seniorami”, Ahmed Nezar Kobeisy, przekład Katarzyna Szczerek, kwartalnik nr 1 (32) 2015/1436. Zachęcam do zamówienie prenumeraty http://www.as-salam.pl/

Islam kładzie nacisk na to, by troszczyć się i szanować tych, którzy stoją u progu swojej ziemskiej podróży, co stanowi także naukę, jak powinno wyglądać godne szacunku pożegnanie. Ma to również być formą przypomnienia, że wszyscy z nas odejdą pozbawieni rzeczy, które były źródłem przyjemności za życia.

Nasze życie – dar od Allaha – jest o wiele lepsze dzięki poświęceniu i ciężkiej pracy naszych rodziców. To oni nas karmili, ubierali, ochraniali i darzyli troską.

Z tego powodu Bóg wspomniał o przysługujących im prawach zaraz po Nim samym ze względu na ich rangę: „ Twój Pan postanowił, abyście nikogo nie czcili, jak tylko Jego, a wobec obydwojga rodziców (okazywali) dobroć. Jeśli osiągną przy tobie starość – któreś z nich bądź oboje – nie mów im wówczas <uff!> ani nie bądź wobec nich opryskliwy, a zwracaj się do nich słowami pełnymi szacunku!; I pochyl ku nim skrzydło uległości w miłosierdziu i powiedz: <Panie mój! Bądź dla nich litościwy, tak jak oni byli wobec mnie w dzieciństwie, wychowując mnie>”.

Rosnąca liczba starzejących się muzułmanów staje się coraz bardziej istotnym zagadnieniem również w przypadku wyznawców islamu stanowiących mniejszość w krajach Zachodu (Północy). Mimo rozwoju życia muzułmańskiego w Ameryce Północnej, niewiele, jeśli w ogóle, uwagi zostało poświęcone rosnącej liczbie muzułmanów w podeszłym wieku. Chociaż aktywizm polityczny, wspieranie praw cywilnych i media muzułmańskie stały się niezbędne i zajmują one centralne miejsca, starsi muzułmanie oraz ich potrzeby są pomijane i niezidentyfikowane. Podjęcie zorganizowanych i systematycznych wysiłków, aby dostarczyć niezbędnego wsparcia i posługi starszym muzułmanom odzwierciedla realną potrzebę, moralną odpowiedzialność i religijny obowiązek, które były dość zaniedbywane do tej pory. Sytuacji tej nie można już dłużej tolerować. Imigranci z lat 60., czy inaczej mówiąc z czasów boomu muzułmańskiego, teraz osiągają wiek emerytalny. Niestety po poświęceniu tak dużej ilości energii, czasu, pieniędzy i zgłębianiu kwestii religijnych, nie otrzymują należnego im udziału w społeczeństwie, uwagi i wsparcia w czasie, kiedy potrzebują go najbardziej, gdy są bezbronni i słabi.

W Koranie zostało podkreślone, że życie zaczyna się i kończy bezbronnością i słabością. Pierwszy stan bezbronności to okres niemowlęctwa i dzieciństwa. Ostatnim jest szajchucha, czyli starość. Aczkolwiek śmierć może nastąpić w każdym momencie życia pomiędzy tymi dwoma stadiami, starość jest naturalną, ostatnią fazą naszej ziemskiej podróży. Wiele osób podejmuje starania mające na celu zaradzenie oznakom starzenia poprzez farbowanie siwych włosów lub nawet poddanie się operacjom chirurgicznym. Jednakże rzeczywistość jest taka, że etap ten i wiązane z  im oznaki fizyczne, jak i mentalne, stanowią część egzystencji i są nieodwracalne. Co więcej, bez względu na to jak długie jest życie, śmierć jest jego ostatecznym zakończeniem – żadna dusza nie ucieknie przed nią.  Bóg powiedział: „ O ludzie! Jeśli macie wątpliwości dotyczące zmartwychwstania, widzicie iż My was stworzyliśmy z gliny, następnie z nutfa, następnie z ‘alaqa, następnie z madgha uformowanej i nieuformowanej – jako objaśnienie dla was. I My utworzymy do pewnego terminu w łonach to, co chcemy, następnie wyprowadzamy was jako dziecko, abyście potem osiągnęły wiek dojrzały. Jedni spośród was zostaną powołani do śmierci, a inni pozostaną do czasu, aż osiągną nieszczęsny wiek – taki, że nie będą niczego pojmować, po wcześniejszym pojmowaniu. Podobnie (do tego) ujrzysz ziemię obumarłą, a kiedy My ześlemy na nią wodę, ona drży i nabrzmiewa, wydając rośliny wszelkiego pięknego rodzaju”. W koranie Bóg wielokrotnie podkreśla, że każda istota powinna poświadczyć stanu tzw. „nieuchronnej pewności”: „ Każda istota (dusza) zakosztuje śmierci. Lecz w pełni zostaniecie rozliczeni w Dniu Zmartwychwstania. Przez to ten, kto zostaje odsunięty od Ognia i wprowadzony do Raju, z pewnością odniósł sukces. A życie doczesne jest niczym innym, jak tylko złudną przyjemnością”. „Każda istota zakosztuje śmierci – wówczas zostaniecie do Nas sprowadzeni”. Bóg zwracając się do Proroka Muhammada nazywa śmierć pewnością: „I czcij twego Pana – aż nadejdzie do ciebie al-jaqin”.

Starzenie się oznaką zbliżania się do tego nieuchronnego momentu w naszym życiu. Podczas, gdy wielu może uważać go za koniec życia, islam podkreśla, że jest to koniec pewnego etapu w życiu i początek kolejnego. W bardzo pouczającej i dodającej nadziei historii Imam Hasan al-Basri przeprowadził następującą rozmowę z pewnym człowiekiem:

AL-BASRI : Ile masz lat?

MĘŻCZYZNA: 60

AL-BASRI : Subhan Allah, od 60 lat podróżujesz w kierunku Boga i już wkrótce Go spotkasz.

MĘŻCZYZNA : Należymy do Boga i do Boga winniśmy powrócić.

AL-BASRI : Czy wiesz co znaczą te słowa, które właśnie wypowiedziałeś? Znaczy to, że jeśli wiesz, iż wracasz do Boga, powinieneś zdać sobie sprawę, że będziesz oceniany na podstawie swoich czynów. Jeśli wiesz, że będziesz oceniany, musiałeś zdawać sobie sprawę, że będziesz przepytywany. A jeśli zdałeś sobie sprawę z tego, powinieneś był przygotować dobre odpowiedzi na pytania, które będą Ci zadane.

Starsi muzułmanie potrzebują fizycznego i emocjonalnego wsparcia, troski oraz pomocy, aby mogli wypełnić swoje wzajemne obowiązki, sprostać wymaganiom względem Boga, pozostać aktywnymi tak długo jak żyją; a także, aby podjąć niezbędne kroki, dzięki którym będą mogli zostawić po sobie dobry przykład i dobre wspomnienia.

Mając to na myśli, nasz obowiązek jest podwójny. Po pierwsze musimy pomagać muzułmanom spełniać ich obowiązki we wszystkich społecznych uwarunkowaniach i wyzwaniach, tak aby mogli odejść z poczuciem wykonanego zadania i komfortu. Jeśli chodzi o moją własną perspektywę, czuję, że muszę odejść z ziemskiego padołu z dobrymi uczynkami, do których zaliczają się również te, które trwają i będą przysparzać mi nagród nawet po śmierci. Prorok powiedział: „Kiedy syn Adama umrze, lista jego prawych uczynków zostanie zamknięta za wyjątkiem trzech sytuacji: prawego potomka, który modli się za niego, czynnej jałmużny stanowiącej źródło dobroczynności,zbawiennej wiedzy”. Co więcej nie chce zostawiać po sobie nic, żadnych czynów ani zadań, które są szkodliwe lub takie, które pozostaną niezakończone, narażając mnie w ten sposób na sąd w życiu ostatecznym i karę.

Jedna z najważniejszych kwestii, która jest ignorowana i rzadko podejmowana, to muzułmański obowiązek spisywania testamentu. Dla wyznawcy islamu sporządzenie takiego dokumenty w państwie muzułmańskim jest znany, dostępny, honorowany przez lokalne prawo i wrażany w sytuacji śmierci danej osoby. Co więcej, uczeni muzułmańscy pozostają do dyspozycji wiernych, służąc pomocą w rozwiązywaniu problemów i udzielaniu odpowiedzi na pytania. Według hadisu przekazanego przez al-Buchariego i Muslima Prorok powiedział: „Nie jest dopuszczalne dla muzułmanina, aby pozostawać dwie noce bez spisania testamentu i trzymania go przy sobie, jeśli on/ona ma coś co powinno być w nim zawarte”. Niektórzy uczeni wywnioskowali, że według tego hadisu testament staje się obowiązkowym, w sytuacji gdy osoba, której dotyczy, ma do wypełnienia określone zobowiązania, a w związku z tym należy o nich wspomnieć w testamencie, aby na wypadek śmierci ktoś mógł je wypełnić.

W kontekście Ameryki Północnej, gdzie prawodawstwo muzułmańskie nie obowiązuje, wśród muzułmanów dominuje ignorancja w kwestii testamentu. A co więcej, niedostępność uczonych muzułmańskich, zdolnych odpowiadać na pytania lub dostarczyć wskazówek, jeszcze bardziej utrudnia spisanie takiego dokumentu. Niesporządzeniu muzułmańskiego testamentu może mieć zgubne konsekwencje. Istotne sprawy – począwszy od tego, wedle jakiego obrzędu ktoś powinien być pochowany i jak powinno być traktowane jego ciało po śmierci, aż do kwestii podziału majątku – mogą być  przez to niedoprecyzowane, a więc przeprowadzone w nieodpowiedni sposób. Istnieje wiele bolesnych przykładów, kiedy z powodu braku testamentu żona – nie muzułmanka przygotowała i pochowała swojego zmarłego męża – muzułmanina wedle jej własnej tradycji religijnej na niemuzułmańskim cmentarzu, mimo sprzeciwu i apeli jego żyjących rodziców. Nieprzygotowanie testamentu może skutkować tym, że opłaty prawne, podatki i zobowiązania mogą pochłonąć korzyści finansowe i doprowadzić w rezultacie do niesprawiedliwego podziału, który nie uwzględni ważnych obowiązków finansowych względem Boga, takich jak pominięty podatek zakat oraz inne przyrzeczenia wobec Allaha. Opierając się na hadisie w którym Prorok powiedział: „A więc ureguluj długi wobec Boga, są one bardziej wartościowe niż inne zobowiązania” (al-Buchari), niektórzy uczeni muzułmańscy doszli do wniosku, że po opłaceniu wydatków związanych z pochówkiem, majątek zmarłego powinien zostać wydany na wypełnienie obowiązków względem Boga. A zatem, oznacza to, że jeśli zmarły nie udał się na pielgrzymkę do Mekki, kiedy był w stanie to zrobić, nie zapłacił zakatu lub za swoje śluby i przyrzeczenia bądź niespełnione przysięgi, ta część zobowiązań powinna być odjęta z jego majątku zanim zostanie on rozdzielony. Jeżeli zobowiązania te nie zostaną uregulowane za życia, zmarły może być narażony na konsekwencje w Dniu Sądu. Inne kwestie związane z testamentem dotyczą praw pacjenta oraz podejmowania decyzji w związku z (zakazaną) w islamie eutanazją i (dowolnym) przekazywaniem organów.

Po drugie powinniśmy pomóc społecznością muzułmańskim spełnić ich obowiązek względem starzejących się muzułmanów i tych znajdujących się u kresu życia, a także zapewnić im warunki fizyczne, jak i duchowe do realizacji projektów, aktywności i planów (co ma na celu spełnienie ww. Obowiązków). Nie ulega wątpliwości, że większość wspólnot muzułmańskich planuje inicjatywy w taki sposób, aby były dostosowane do jednej grupy wiekowej, co wyraża się w programach dla dorosłych, ignorując potrzeby dzieci i starszych. Choć włożono wiele wysiłków, aby rozwiązać kwestię młodych muzułmanów i młodzieży, potrzeby starszej populacji nie stały się jeszcze przedmiotem zainteresowania liderów muzułmańskich i organizacji islamskich (również w Polsce – przyp. Red.). Większość centrów muzułmańskich i meczetów nie została dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych lub w nie pełni zdrowych. Co więcej, brak ich przystosowania działa na niekorzyść społeczności muzułmańskich, ponieważ poprzez wykluczenie tak dużej części populacji tracimy cenną wiedzę, którą posiadają jej członkowie oraz wsparcie na szczeblu lokalnym i międzynarodowym.

Nie ma wątpliwość, że wraz z oczekiwanym wydłużeniem długości życia w społecznościach muzułmańskich, jak we wszystkich innych, ilość osób starszych i znajdujących się na emeryturze będzie wzrastać, będą oni potrzebować pomocy, szacunku i wsparcia. Ze względu na napięcie o podłożu religijnym i kulturowym korzystanie przez muzułmanów żyjących w krajach Zachodu z domów opieki i pomocy socjalnej jest wysoce problematyczne i wybierane przez nich jedynie w sytuacji braku innych możliwości. Z religijnej perspektywy usługi tego rodzaju, regulacje prawne dotyczące funkcjonowania takich placówek oraz panujące tam warunki materialne nie odpowiadają potrzebom muzułmanów. Kwestie życiowe, jedzenie, posługi religijne i opieka zdrowotna są często niedopasowane do muzułmańskich wartości i zasad, a niekiedy wręcz je naruszają.

W kulturze muzułmańskiej, opartej na naukach islamu, idea młodych członków społeczności okazującej honor starszym jest głęboko osadzona w sercach i umysłach. Według wiarygodnej tradycji Proroka przekazano: „Nie jest jednym z nas ten, kto nie okazuje miłosierdzia młodszym , szacunku starszym oraz uczonym”. Wiele tradycji nakazuje: „Raj zostanie dany tylko tym, którzy czczą swych rodziców i szanują ich prawa”. W Quranie nakazane zostało, aby traktować rodziców w najlepszy z możliwych sposobów (arab. Ihsan), poprzez usytuowanie ich praw zaraz po tym obowiązujących wobec Boga; zostało także wyrażone ostrzeżenie przed nieposłuszeństwem w stosunku do rodziców. Nakazów rodziców można nie przestrzegać tylko w sytuacji, gdy posłuszeństwo w stosunku do nich koliduje z posłuszeństwem wobec Boga. Troska o rodziców i o starsze osoby znajduję się w sercu muzułmańskiej kultury i tradycji, a wysyłanie rodzica lub ukochanej osoby w podeszłym wieku do domu opieki czy hospicjum jest niespotykane w większości kultur muzułmańskich. Postrzega się to jako brak respektu, zaniechanie i odseparowanie się od nich, co może okryć wstydem wszystkich członków rodziny.

Bez wątpienie starsi chcieliby aby okazywać im zaufanie, ciepło i dotrzymywać towarzystwa, zaś ich kochające dzieci mogą im to wszystko zapewnić, jeżeli jest to możliwe. Problem dotyczy tego, że z przyczyny kulturowych, ekonomicznych, a nawet medycznych nie zawsze istnieją takie możliwości. Nasza kultura zmieniła się, a tradycja zniknęła z większości społeczeństw muzułmańskich z powodu globalnego przesunięcia kulturowego, w którym zawiera się industralizacja, podział pracy, a także westernizacja. Na przykład zaaranżowane małżeństwo wewnątrz klanu nie jest już normą. Atomowa struktura rodzinna została zastąpiona strukturą rozszerzoną, a presja ekonomiczna i siła popytu obu małżonków w większości rodzin działa tak, aby w jakiś sposób dotrzeć do pierwszego. Dzieci nie mieszkają już z rodzicami z powodu szczególnych wymagań związanych z pracą i relokacją w celu podjęcia pracy. Co więcej, coraz bardziej zaawansowane diagnozowanie medyczne i leczenie sprawiło, że opieka dostarczana przez profesjonalną kadrę medyczną stała się niezbędna. W większości przypadków czynniki te są konieczne dla zapewnienia opieki nad starszymi.